حيات پربار امام خميني قدس سره بعد از انقلاب اسلامي در دفاع مقدس سپري شده است، طبيعي است انديشه هاي دفاعي امام راحل قدس سره در بعد جهاد و دفاع از حريم دين قرآن و تماميت ارضي و نيز دفع تجاوز دشمن به مراتب پررنگ تر از ساير جهات باشد. اگر چه در منظر بلند انديشه امام راحل قدس سره افق هاي گسترده در تاريخ مي بينيم. اما بعد از دوران دفاع مقدس به دليل شرايط و ضرورت توجه به تشديد حملات دشمن در زمينه هاي فرهنگي و سياسي، شاهد ترسيم سياست ها و خط مشي هاي دفاعي از سوي مقام

[ صفحه 10]

معظم رهبري (مدظله) هستيم كه در واقع مكمل انديشه هاي امام قدس سره است. به همين دليل پس از چاپ و انتشار كتاب سيري در انديشه ي دفاعي حضرت امام خميني قدس سره پژوهش و تحقيق در اين زمينه را با همكاري دوستان عزيز و علاقه مند به ويژه جناب آقاي سيد اسماعيل ابراهيميان (به عنوان محقق همكار) آغاز نموديم و پس از جمع آوري منابع و استخراج مطالب مورد نظر به تأليف و تدوين آن پرداختيم لازم است خوانندگان عزيز قبل از مطالعه اين كتاب به نكات زير عنايت داشته باشند.

الف - از آنجا كه در كتاب سيري در انديشه دفاعي حضرت امام خميني قدس سره به مباني و فلسفه جهاد پرداخته ايم. در اينجا از تكرار آن خودداري نموده ايم.

ب - اصولا مقام معظم رهبري (مدظله) در ارائه رهنمودها، به جهات كاربردي امور توجه خاصي دارند. از اين رو اهتمام ما در اين كتاب بيشتر در زمينه ترسيم راهكارهاي اجرايي در انديشه دفاعي معظم له

مي باشد.

ج - در بيان راهكارهاي دفاعي عمدتا به مباحث كلان و اصلي توجه شده است و اگر چه در هر فصلي مباحث فرعي به عنوان زيرمجموعه آمده است. اما از تفصيل مطالب به دليل ترديد در اعمال نظرها خودداري شده است.

در ضمن، از بركات اين كار مهم همسوئي ديدگاهها و آراي مقام معظم رهبري (مدظله) با انديشه امام خميني قدس سره است كه به طور طبيعي در بستر تحقيق خود را نشان داده است. حتي تبيين نظرات امام راحل قدس سره در سخنان مقام معظم رهبري (مدظله) از ظرافت و شفافيت خاصي برخوردار است. چنانچه با علم به اين دو ديدگاه، استراتژي دفاعي نظام جمهوري اسلامي تبيين گردد، قطعا از استحكام، صحت و قدرت و ظهور و مديريت قوي برخوردار خواهد بود. البته اين كار هم اكنون در دست انجام است و اگر خداي متعال توفيق دهد، آن را به علاقه مندان در آينده نزديك ارائه خواهيم كرد.

در خاتمه، بسيار به جا و مطلوب خواهد بود اگر مديران و دولتمردان كشور - به

[ صفحه 11]

ويژه مسئولاني كه در حوزه تأمين امنيت ملي و بين المللي جغرافياي انقلاب اسلامي مسؤوليت دارند - نگرش به مديريت و هدايت سازمان هاي تحت امر را به گونه اي جهت دهند كه در آن به جاي شعار، نياز ساختارها به انديشه ي بلند امام راحل قدس سره و مقام معظم رهبري (مدظله) بسيار جدي و كاربردي باشد.

اگر چه اين اثر با همه كمبودها و كاستيهايش لايق ساحت انديشه بلند مقام معظم رهبري (مدظله) نيست، ولي زمينه را براي محققان و علاقه مندان

فراهم مي آورد تا با بضاعت علم و قوت قلم از اين گنجينه عظيم بهره جسته و با انتقال آن به پيكره نظام جمهوري اسلامي، فضاي لازم و تعهدآميزي را براي مديران و مسؤولان اجرائي مهيا نمايند، تا با تبديل فرامين مقام معظم رهبري (مدظله) به برنامه هاي اجرايي و نهادينه كردن آن، سلامت نظام و امنيت عمومي و پايدار ميهن اسلامي را تضمين نمايند.

اسماعيل منصوري لاريجاني

[ صفحه 15]

و اجتماعي مشرق زمين به ويژه

[ صفحه 16]

ايران و چين مي تواند اين معني را القاء سازد كه شايد ابتدا استراتژي به مفهوم رزم آوري آن در اين خطه از عالم نضج گرفته و سپس به اروپا و ساير نقاط جهان راه يافته است. سازمان بندي و ارتشداري در ايران باستان و ايجاد امكانات لجستيكي ارتشيان ايران در جنگها و توجه خاص ايرانيان به رزم آوري، سلحشوري و فرهنگ سپاهيگري بيانگر باليدن استراتژي به مفهوم نظامي آن در اين پهنه از جهان بوده است.

هردوت مورخ يوناني قرن پنجم پيش از ميلاد، در زمينه جنگ آوري و رزم آرايي ايرانيان كه سرآمد ملل بودند مي نويسد:«ايرانيان به دقت از سنين 5 تا 20 سالگي در سه زمينه خاص سواركاري، كمانگيري، و راستگويي پرورش مي يابند» [10] .

علاوه بر متون تاريخي، در شاهنامه فردوسي نيز به عاليترين نمونه هاي رزم آوري و سپاهيگري در زمينه هاي راهبردي پرداخته شده است. بنابراين به اعتباري مي توان دستمايه هاي بوجود آمدن استراتژي و يا هنر راهبردي را در ادبيات كهن مشرق زمين مثل چين و ايران پي جويي كرد [11] .

در چين علاوه بر تسليحات و فنون مربوط به آن، موضوع انديشه نظامي نيز مورد توجه قرار داشت و استراتژيست هاي آن كشور راجع به جنگ و علل بروز و نحوه مقابله در برابر آن به بررسي هاي عميق مي پرداختند. يكي از معروفترين اين چهره ها «سون زي» نويسنده كتاب هنر جنگ است كه در حدود قرن ششم پيش از ميلاد مي زيست. اين تحليلگر نظامي غير از مائو، تنها تحليلگر چيني است كه در غرب شهرت يافته و

انديشه هايي چنان پيچيده را مطرح ساخته كه هنوز نه تنها در جامعه چين، بلكه در سطح جهاني مطرح مي باشد و در اغلب دانشكده هاي نظامي دنيا تدريس مي شود. سون زي به عنوان پدر استراتژي شناخته شده است [12] .

[ صفحه 17]

مفهوم سنتي آن، يعني جنگ، خارج كرده و نشان داده كه استراتژي همان قدر با دولتمردي سروكار دارد كه نظاميگري [16] «آندره بوفر» يكي از استراتژيست هاي معاصر در انتقاد از مفهوم سنتي استراتژي مي گويد:

«به عقيده من اين تعريف تا اندازه اي محدود و مختصر به نظر مي رسد، زيرا كه در آن تنها به نيروهاي نظامي تكيه شده و از مقولات ديگري كه در اين هنر مطرح مي شود، نامي به ميان آورده نشده است. به هر جهت من تعريف اين واژه را اين گونه ترجيح

[ صفحه 18]

نمي دهم. استراتژي، هنر به كار بردن جبر و زور است، به طوريكه اين جبر و زور بتواند، تا حد امكان، بيشترين نتيجه را در رسيدن به اهداف سياسي به بار آورد اين تعريف هم كمي دور از ذهن به نظر مي رسد... استراتژي عبارت از هنري است كه انسان را قادر مي سازد قطع نظر از روشي كه به كار مي گيرد، مسائلي را كه در نتيجه برخورد دو خواست متغاير بروز نموده، خوب بشناسد، و بعد در نتيجه شناخت كامل اين مسائل، تكنيك و روشي را اتخاذ نمايد كه حداكثر كفايت و بهره وري را حاصل كند» [17] .

رفته رفته انحصار استعمال استراتژي در ابعاد نظامي از بين رفته و از آن به عنوان استفاده از همه قدرت كشور (مجموعه قدرت اقتصادي، سياسي، ايدئولوژيك، نظامي و توانايي هاي ديگر) براي كسب اهداف سياسي تعريف شده است.

كشورهاي زيادي مواجه مي سازد كه علي رغم برخورداري از سرمايه ها و امكانات ملي و نظامي لازم براي پيروزي، به علت قصور و عدم تدوين استراتژي ملي مناسب و مقتضي، متحمل شكست گرديده اند. شوروي و كويت دو نمونه از كشورهايي هستند كه به علت عدم هماهنگي و تعادل اجزاي سياست ملي دچار فاجعه شدند. اولي به خاطر توجه يك سويه به رشد نظامي و دومي به لحاظ عدم توجه به سياست نظامي، عليرغم برخورداري از رشد بالاي نظامي و اقتصادي هر دو كشور در مقابله با تهديدات دچار بحران شده اند.

استراژي ملي، خط مشي هاي كلي (اعم از نظامي، اقتصادي، سياسي، فرهنگي، و...) يك دولت را به منظور دفع تهديدات و بسط ارزش ها تبيين مي كند از اين رو

[ صفحه 19]

مي توان نتيجه گرفت كه استراتژي ملي بطور كلي به دو دسته استراتژي ملي تهاجمي و تدافعي تقسيم مي شود آنچه در اين تحقيق مورد توجه قرار گرفته است، استراتژي ملي تدافعي است.

بر اين اساس هرگاه يك نظام در صحنه بين المللي در معرض تهاجمات اقتصادي، سياسي، فرهنگي و نظامي دشمنان و مخالفان داخلي و خارجي قرار بگيرد، ناگزير بايد براي مقابله با اين تهاجمات كه امنيت ملي جامعه را به مخاطره مي اندازد، يك استراتژي ملي مناسب اتخاذ نمايد.

مؤلف كتاب استراتژي و جنگ، استراتژي ملي را اينگونه تعريف مي نمايد:

«استراتژي ملي، هنر شناخت مسائل ملي، يافتن راه حل براي آنها و نيز تحقق اهداف ملي است. كوشش اين استراتژي آن است كه تركيبي از نيروهاي نظامي، سياسي، فرهنگي، مذهبي و غيره بدست دهد تا حتي الامكان بدون نياز

به جنگ و توسل به خشونت اهداف ملي تحقق يابند» [18] .

مهم ترين هدف استراتژي ملي تأمين امنيت ملي است. امروزه اين مسئله يكي از مباحث عمده تئوريكي در مطالعات استراتژي است؛ زيرا تأمين امنيت ملي زمينه دستيابي به فرآيندي را مهيا مي سازد كه در راستاي آن بتوان به اهداف ملي رسيد.

مفهوم امنيت ملي، شرايط و فضاي ملي - فراملي را دربر دارد، كه يك ملت در چارچوب آن مي تواند اهداف و ارزش هاي حياتي مورد نظر خود در سطح ملي و بين المللي گسترش دهد و يا دست كم در برابر تهديدات بالقوه و بالفعل عوامل داخلي و خارجي، آنها را حفظ نمايد. هرگونه تجاوز به حق حاكميت دولتها در اداره امور داخلي و خارجي آنها تهديد در برابر امنيت ملي آن كشور به شمار مي آيد [19] .

هدف همه تهديدات اعم از داخلي و خارجي، تخريب ارزش ها، اهداف و منافع حياتي هر كشور است كه در اشكال گوناگون، سيستم امنيتي آن را به مخاطره

[ صفحه 20]

مي اندازد. بنابراين هر يك از دولتهاي جهان بر اساس نظامها و سيستم امنيتي و بر طبق الگوهاي استراتژيك موجود، استراتژي امنيت ملي خود را شكل مي دهند تا جامعه را در برابر اشكال مختلف تهديدات (تهديدات سياسي، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و نظامي) مصون نمايند.

در مفهوم استراتژي تجديد نظر كنند و بر اساس تحولات تازه به تبيين استراتژي در راستاي حفظ منافع ملي خود بپردازند.

ابتكار دفاع استراتژيك آمريكا معروف به جنگ ستارگان در همين راستا تدوين شده است تا برتري تكنولوژي خود را در مؤلفه هاي استراتژي به رخ جهانيان بكشد. البته آمريكا با طرح اين استراتژي توانسته است به اهداف خود در ارتباط با شوروي (سابق) نائل شود، اما حركت هاي منفعت طلبانه آمريكا، تشنجات قومي و سياسي را در كشورهاي جهان سوم برانگيخته است. تا آنجا كه آمريكا براي حفظ منافع جهاني خود بر آن شده است كه تغييراتي بنيادي در استراتژي مورد عمل بوجود آورد.

بنابراين تحولاتي كه در مفهوم استراتژي پس از پايان جنگ جهاني دوم بوجود آمده است را مي توان به شرح زير عنوان كرد:

است اگر مؤلفه اي در وقت خودش در چرخه سياسي قرار نگيرد، نه تنها وارد فرايند استراتژي نمي شود بلكه بايد از تصميم عمومي تبعيت كند.

مكتب اسلام است كه مي تواند مقاصد استراتژي را تأمين كند، زيرا اسلام ديني جهاني است و براي همه انسان ها صرف نظر از رنگ، نژاد و جغرافيا آمده است. چنانچه قرآن كريم مي فرمايد:

و ما ارسلناك الا كافة للناس. [22] .

(اي رسول) ما تو را نفرستاديم مگر براي عموم انسان ها.

بنابراين اسلام به خاطر فراملي بودن رسالت و مأموريتش، بر مؤلفه هاي جهاني هم تأكيد دارد. علاوه بر آن براي مفاهيم ثابت استراتژي نيز تعاريفي گويا و فراگير دارد، چرا كه مبتني بر حوزه فطرت بشر است و احكام ثابت او از اين ناحيه برخاسته است:

فاقم وجهك للدين حنيفا فطرة الله التي فطر الناس عليها لا تبديل لخلق الله ذلك الدين القيم ولكن اكثر الناس لا يعلمون. [23] .

با تمام وجود رو بسوي آئين پاك آور، با آن فطرت الهي كه خداوند انسان ها را بر آن آفريده است. در آفرينش خداوند هيچگونه تغييري نيست، اين است آئين استوار حق ولي اكثر مردم نمي دانند.

بدين ترتيب سيري كه فرآيند استراتژي در جهان دارد، لزوما به سوي مقاصد جهاني اسلام است. همان مقاصدي كه نبي اكرم صلي الله عليه و اله حكومت اسلامي را براي آن

[ صفحه 24]

تشكيل داد و نيز در دوران انقلاب اسلامي امام خميني قدس سره به عنوان رهبر ديني - سياسي انقلاب، بارها به اهداف فراملي نظام جمهوري اسلامي تأكيد ورزيده اند، چنانچه فرموده اند:

«ما بايد در ارتباط با مردم جهان و رسيدگي به مشكلات و مسائل مسلمانان و حمايت از مبارزان و گرسنگان و محرومان با تمام وجود تلاش

نماييم و اين را بايد از اصول سياست خارجي خود بدانيم.» [24] .

مقام معظم رهبري حضرت آيت الله خامنه اي (مدظله) نيز با اشاره به توانمندي اسلام در اداره جهان، تغيير مفاهيم سياسي و استراتژيكي را متذكر شده و فرموده اند:

«انقلاب بزرگ ما، خصوصياتي مخصوص به خود داشت. اين خصوصيات كه بارها هم در تحليل هاي ملت ما و آشنايان با انقلاب تكرار شده، اولين بار در يك انقلاب مشاهده مي شد؛ تكيه ي به اسلام، هدف گيري ايجاد حكومت اسلامي، تجديد نظر در مفاهيم سياسي عالم، مثل آزادي و استقلال و عدالت اجتماعي و چيزهاي ديگر - و حركت به سمت دنيا و جامعه يي كه بر پايه ي ارزش هاي اسلامي بنا شده باشد.» [25] .

البته استعداد فراگير و جهاني احكام اسلام شعار نيست، بلكه طبيعت قوانين و احكام نوراني اسلام كه از سوي شارع مقدس نازل شده است، براي همه بشريت عالم در طول تاريخ است. مقام معظم رهبري (مدظله) تنها راه تحكيم عدالت جهاني را استقرار دين و بازگشت بشريت به معنويت و دين مي داند، چنانچه فرموده اند:

«اگر هزار سال ديگر هم، دنيا همين طور پيش برود و پيشرفت هايي در آن به وجود بيايد، مادامي كه دين خدا حاكم نشده باشد، باز عده يي مستكبر و عده يي مستضعف اند. دين آمد، براي اين كه ناكاميهاي بشر را از بين ببرد.

[ صفحه 25]

امروز ناكاميهاي بشر، به خاطر اعراض از معنويت و دين و تعاليم عاليه ي اسلامي، همچنان باقي است و از بين نرفته است.» [26] .

بنابراين ظهور انقلاب اسلامي در عصر تحولات مفاهيم استراتژي و ثبات گرايي

آن، پاسخي به موقع و منطقي به اين فرآيند است. تأثير دلنشين اسلام در جان انسان ها و متقابلا وحشت استكبار جهاني از آن، برخاسته از همين واقعيت انكارناپذير است.

[ صفحه 29]

كه جوهر يقين در معرفت به شمار مي آيد. يعني معرفت نسبت به حقايق حكومت ديني و مبادي آن بايد بي ابهام باشد.

ضرورت اين تعلق همان ذاتي بودن انسجام عناصر حكومت اسلامي به منظور هدايت و تربيت مردم است.

مقام معظم رهبري (مدظله) نيز اين چهار مشخصه را بعنوان خطوط اصلي نظام اسلامي در عصر پيامبر صلي الله عليه و اله برشمرده اند و فرموده اند:

«پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله نظامي را بوجود آورد كه خطوط اصلي آن چند چيز بود. من در ميان اين خطوط اصلي، چهار چيز را عمده يافتم:

[ صفحه 32]

اول، معرفت شفاف و بي ابهام؛ معرفت نسبت به دين، معرفت نسبت به احكام، معرفت نسبت به جامعه، معرفت نسبت به تكليف، معرفت نسبت به خدا، معرفت نسبت به پيامبر صلي الله عليه و اله، معرفت نسبت به طبيعت. همين معرفت بود كه به علم و علم اندوزي منتهي شد و جامعه ي اسلامي را در قرن چهارم هجري به اوج تمدن علمي رساند. پيامبر صلي الله عليه و اله نمي گذاشت ابهام باشد. در اين زمينه، آيات عجيبي از قرآن هست كه مجال نيست الآن عرض بكنم. در هر جايي كه ابهامي به وجود مي آمد، يك آيه نازل مي شد تا ابهام را برطرف كند.

خط اصلي دوم، عدالت مطلق و بي اغماض بود؛ عدالت در قضاوت، عدالت در برخورداري هاي عمومي و نه خصوصي - چيزهايي كه متعلق به همه ي مردم است و بايد بين آنها با عدالت تقسيم بشود عدالت در اجراي حدود الهي، عدالت در مناصب و مسؤوليت دهي و مسؤوليت پذيري. البته عدالت، غير از مساوات است؛ اشتباه نشود. گاهي مساوات، ظلم است. عدالت، يعني هر چيزي را به جاي خود گذاشتن و به هر

كسي حق او را دادن. او عدل مطلق و بي اغماض بود. در زمان پيامبر صلي الله عليه و اله، هيچ كس در جامعه ي اسلامي از چارچوب عدالت خارج نبود.

سوم، عبوديت كامل و بي شريك در مقابل پروردگار؛ يعني عبوديت خدا در كار و عمل فردي، عبوديت در نماز كه بايد قصد قربت داشته باشد، تا عبوديت در ساخت جامعه، در نظام حكومت، نظام زندگي مردم و مناسبات اجتماعي ميان مردم بر مبناي عبوديت خدا؛ كه اين هم تفصيل و شرح فراواني دارد.

چهارم، عشق و عاطفه ي جوشان. اين هم از خصوصيات اصلي جامعه ي اسلامي است؛ عشق به خدا، عشق خدا به مردم؛ «يحبهم و يحبونه» [31] ، «ان الله يحب التوابين و يحب المتطهرين» [32] ، «قل ان كنتم تحبون الله فاتبعوني يحببكم الله» [33] محبت، عشق، محبت به همسر، محبت به فرزند، كه مستحب است فرزند را ببوسي؛ مستحب است كه به فرزند محبت كني؛ مستحب است كه به

[ صفحه 33]

همسرت عشق بورزي و محبت كني؛ مستحب است كه به برادران مسلمان محبت كني و محبت داشته باشي؛ محبت به پيامبر صلي الله عليه و اله، محبت به اهل بيت؛ «الا المودة في القربي». [34] [35] .

از آيه ذيل وجوب و استمرار حاكميت و رهبري اثبات مي شود:

«و ما كان لمؤمن و لا مؤمنة اذا قضي الله و رسوله امرا ان يكون لهم الخيرة من امرهم و من يعص الله و رسوله فقد ضل ضلالا مبينا.»

هيچ مرد و زن مومني را در كاري كه خدا و رسولش حكم كردند اختياري نيست. هر كس از خدا و رسولش نافرماني كند سخت در گمراهي افتاده است.

همانطور كه بيان شد مهم ترين شاخصه حكومت اسلامي آميختگي رهبري اسلامي با اركان حكومت است. به طوري كه اين آميختگي مركز ثقل تربيت و هدايت به حساب مي آيد، و از اينجاست كه ثبات و دوام رهبري در ولايت فقيه نشان داده مي شود. يعني امكان ندارد ضرورت حكومت را بپذيريم امام رهبري را از آن ضرورت استثنا كنيم، زيرا رهبري جزء لاينفك حكومت اسلامي است، و اركان حكومت، بدون رهبري نه معنا مي شوند و نه منشأ اثر واقع مي گردند.

بنابراين مشروعيت رهبري از آميختگي آن با متن احكام ديني ناشي مي شود

[ صفحه 34]

كه تربيت و هدايت انسان ها را در مجراي دين ميسر مي سازد، چنانچه حضرت امام حسين عليه السلام به اين نكته ظريف اين گونه اشاره فرمودند:

«مجاري الامور و الاحكام علي أيدي العلماء بالله و الامناء علي حلاله و حرامه.» [37] .

جريان امور و احكام اسلامي به دست علماي ديني است كه بر حلال و حرام خدا امين هستند. در تبيين ريشه همه امنيت ها بايد گفت كه بستر تربيت و هدايت، امنيت رواني و اجتماعي مردم است و به همين لحاظ درجه اهميت

امنيت رواني و روحي مردم نيز بيشتر از امنيت اجتماعي است و تكيه گاه امنيت رواني در امت، عدالت رهبري است، ملكه بودن عدالت در رهبر به عنوان شرط مهم رهبري نيز از اينجا ناشي مي شود. بنابراين وقتي مردم رهبرشان را عادل يافتند، به او اعتماد ميكنند و اين اعتماد پايه و اساس هر نوع امنيتي را تشكيل مي دهد.

از اين رو امام حسين عليه السلام مي فرمايند:

«فلعمري ما الامام الا الحاكم بالكتاب. القائم بالقسط و الدائن بدين الله و السلام» [38] .

سوگند به جانم، امام كسي است كه به قرآن حكم كند و با مردم به عدالت رفتار نمايد و به دين خدا پايبند باشد.

بدين ترتيب رهبر الهي با عدالت، امنيت دروني و بروني مردم را تضمين مي كند و اين امر زمينه اطاعت صادقانه مردم را فراهم مي كند، و رهبري با نفوذ در اعماق جان انسان ها به سهولت امر تربيت و هدايت مردم را انجام مي دهد، و اين حقيقت ولايت و رهبري در اسلام است كه ضرورت علي الدوام را موجب مي شود. مقام معظم رهبري (مدظله) نيز با اشاره به نفوذ پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله در طول ده سال حكومتشان و تأثير دامنه دار آن فرموده اند:

مردم داشتند پي در پي مسلمان مي شدند. مردمي بودند كه پيامبر صلي الله عليه و اله را

[ صفحه 35]

نديده بودند. مردمي بودند كه آن ده سال را درك نكرده بودند. اين مسأله ي «وصايتي» كه شيعه به آن معتقد است، در اين جا شكل مي گيرد. وصايت، جانشيني و نصب الهي، سرمنشأش اين جاست، براي تداوم

آن تربيت است. و الا معلوم است كه اين وصايت، از قبيل وصيت هايي كه در دنيا معمول است، نيست كه هر كس مي ميرد، براي پسر خودش وصيت مي كند. قضيه اين است كه بعد از پيامبر صلي الله عليه و اله، برنامه هاي او بايد ادامه پيدا كند. [39] .

[ صفحه 36]

جلوي جاه طلبي و افزون طلبي صاحبان قدرت و پول و فريب را نگيرد. ما بايد براي پيشبرد اهداف و منافع ملت محروم ايران برنامه ريزي كنيم. ما بايد در ارتباط با مردم جهان رسيدگي به مشكلات و مسائل مسلمانان و حمايت از بيماران و گرسنگان و محرومان

[ صفحه 37]

با تمام وجود تلاش كنيم» [41] .

بدين ترتيب در سياست دفاعي امام راحل قدس سره چند اصل مهم وجود دارد كه عبارتند از:

1- سرمايه گذاري در جهت احياي هويت اسلامي مسلمانان در سراسر جهان.

2- تقويت بنيه دفاعي مسلمانان در جهت تصاحب قدرت حقيقي در جهان و ايجاد توازن قوا.

3- جلوگيري از جاه طلبي صاحبان قدرت و پول و فريب.

4- تلاش در جهت پيشبرد اهداف و منافع ملل محروم.

5- برنامه ريزي در راستاي ارتباط مسلمانان و رسيدگي به مشكلات آنان.

6- حمايت از مبارزان و گرسنگان و محرومان با تمام وجود.

طبيعي است كه بر اساس اين محورهاي كلي كه منبعث از متون دين و قرآن است، بايد سياست دفاعي نظام اسلامي تنظيم گردد. چنانچه مقام معظم رهبري (مدظله) در اين باره فرموده اند:

«آن چيزي كه از امام براي ما قابل تقليد است، هدف هاي او و حركت به سمت آن هدف ها است، هيچ كدام از هدف ها و آرمان هايي كه امام معين كردند صرف نظر كردني نيست. آن بزرگوار براي ملت ايران و انقلاب و نظام جمهوري اسلامي بهترين و والاترين و اصلي ترين هدفها را انتخاب كردند و به زبان آوردند و آن ها را در دهها اثر

از ادبيات مخصوص خود ثبت كرده و حركت به سمت آنها را نشان دادند.» [42] .

به طوري كه ملاحظه مي شود مقام معظم رهبري (مدظله) خود را مقلد امام خميني قدس سره در اجراي فرامين و رهنمودهاي روشنگر ايشان مي دانند و راه تدابير امام

[ صفحه 38]

راحل قدس سره را به عنوان تجاربي ارزشمند براي ملت بزرگ ايران فراموش ناشدني مي دانند، بنابراين اگر چنين گفتيم، خوش گفته ايم كه:

شد تسلي دلم رهبري خامنه اي

چون كه تدبير خميني در او پيدا

و انتظامي.

6- حل اختلاف و تنظيم روابط قواي سه گانه.

اصل 113 قانون اساسي به اختيارات رياست جمهوري اشاره دارد. ولي اين اختيارات جنبه اجرايي داشته و صرفا مواردي بر عهده رياست جمهوري گذاشته

[ صفحه 39]

شده است كه مستقيما به رهبري مربوط نگرديده و بيش از آنكه جنبه تصميم گيري و تعيين خط مشي و الگوي رفتاري را داشته باشد، داراي ابعاد اجرايي مي باشد.

اصل 176 قانون اساسي به شوراي عالي امنيت ملي اشاره دارد. اگر چه اين شورا تحت رياست و نظارت مستقيم رياست جمهوري تشكيل مي گردد، امام وظايف و كاركرد شورا به گونه اي است كه در راستاي آن نقش ويژه و منحصر به فرد رهبري در شورا كه به منظور تأمين منافع ملي، پاسداري از انقلاب اسلامي، تماميت ارضي و حاكميت ملي جمهوري اسلامي ايران تشكيل گرديده است، در جهت منويات مقام معظم رهبري (مدظله) در حوزه دفاعي و استراتژيكي وظايف ذيل را عهده دار مي باشد.

1- تعيين سياست هاي دفاعي و امنيتي كشور در محدوده سياست هاي كلي تعيين شده از طرف مقام معظم رهبري (مدظله).

2- هماهنگ نمودن فعاليت هاي سياسي، اطلاعاتي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي در ارتباط با تدابير كلي دفاعي - امنيتي.

3- بهره گيري از امكانات مادي و معنوي كشور براي مقابله با تهديدات داخلي و خارجي.

در جهت اجرا و انجام اهداف فوق، شوراي عالي امنيت ملي در ميان مقامات نظامي (كه عمدتا از سوي مقام معظم رهبري (مدظله) تعيين مي گردند)، با حضور رؤساي قواي سه گانه، رئيس ستاد كل نيروهاي مسلح، عالي ترين مقام ارتش و سپاه در

ارتباط با مورد و يا وظيفه اي خاص و دو نفر نماينده مقام معظم رهبري (مدظله)تشكيل مي گردد.(علاوه بر افراد فوق وزراي خارجه،كشور، اطلاعات و رئيس سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور نيز شركت دارند).

كليه مصوبات اين شورا، صرفا بعد از تصويب مقام معظم رهبري (مدظله) لازم الاجرا مي باشد. اين امر نقش مقام معظم رهبري (مدظله) را در برنامه ريزي، سازماندهي، ارائه خط مشي و رويه رفتاري براي نيروهاي مسلح و همچنين ارائه

[ صفحه 40]

استراتژي و سياست دفاعي مشخص و متمايز مي سازد.

به اين ترتيب مقام معظم رهبري (مدظله) با توجه به جايگاه مهمي كه دارا مي باشد، در ساختار دفاعي جمهوري اسلامي ايران نقش تعيين كننده و منحصر به فردي دارند، به گونه اي كه مي توان گفت، از يك سو مشروعيت بسياري از تصميمات، ناشي از تصويب مقام معظم رهبري (مدظله) بوده و از سوي ديگر مي توان به نقش رهبري و تأثير رهنمودهاي ايشان در تبيين استراتژي دفاعي كشور كه در جهت كاهش يا خنثي كردن تهديدات بالقوه و بالفعل مورد توجه قرار مي گيرد. اشاره نمود. از اين رو سعي مي شود تا با توجه به رهنمودها، ديدگاهها و نظرات مقام معظم رهبري (مدظله) به تبيين سياست دفاعي نظام جمهوري اسلامي بپردازيم تا راهكارهاي افزايش توان دفاعي و قدرت ملي كاملا روشن شوند.

[ صفحه 43]

در كسوت زعامت امت و رهبري جامعه، به ويژه در شرايط بعد از هشت سال دفاع مقدس، كارآمدي سياست دفاعي را در حوزه سياست، فرهنگ و اقتصاد بيشتر مورد توجه قرار داده اند. از اين جهت با مروري بر مواضع كلي رهبري مهم ترين تدابير و راهكارهاي دفاعي از نگاه مقام معظم رهبري (مدظله) را مي توان در موارد ذيل برشمرد:

1- اصالت صلح و امنيت

2- راهكارهاي فرهنگي

3- راهكارهاي سياسي

4- تعميم عدالت

5- مردم مداري

6- راهكارهاي نظامي

7- نقش كارآمد نيروي مقاومت بسيج

كه البته پس از بررسي راهكارهاي دفاعي از ديدگاه مقام معظم رهبري (مدظله)، ساختار نظام دفاعي در قالب نظام جمهوري اسلامي را تدارك ديد و بايد آن را از طريق مراجع ذي صلاح تبديل به برنامه نمود.

[ صفحه 47]

دشمن آشكار شماست.

و نيز در جاي ديگري مي فرمايد:

«و لا تفسدوا في الارض بعد اصلاحها.» [45] .

هرگز در زمين پس از آنكه كار آن نظم و صلاح يافت. به فساد و تبهكاري برنخيزيد.

[ صفحه 48]

ناگفته نماند كه دليل اهميت اسلام به صلح آن است كه صلح و امنيت نياز فطري هر انسان در هر جامعه بشري است. با نگاهي گذرا و تاريخي به زندگي بشر درخواهيم يافت كه امنيت تا چه اندازه براي او حياتي بوده است. از ابتداي زندگي بشر بر روي اين كره، انسان براي امنيت خويش چاره جويي مي كرده است. گاهي به شكاف كوهي پناه مي برده، گاه سلاح و خانه مي ساخته و با پيشرفت فرهنگي نهايتا مبادرت به تشكيل جامعه ورزيده و براي آن قانون وضع نموده و در جهت اجراي آن، پيكار مي كرده است، در هنگام شكست ها و تلخي ها نيز نيايش مي نموده و به انواع واكنشها، پيش بيني ها و تدابير ديگر روي آورده تا امنيت خود را به عنوان يكي از اهداف مهم زندگي حفظ كند. در همه اديان الهي نيز به همين دليل توجه زيادي به امنيت عمومي شده است، انبيا عليهم السلام، مباني استدلال خود را از زمان بعثت خويش در جهتي باز و قابل فهم، تعريف و تفسير كرده اند تا مردم بتوانند در پرتو امنيت، عدالت، معرفت، فضيلت، معنويت و حقيقت زندگي كنند و از سلامت سعادت و كمال مادي و معنوي برخوردار شوند. پس از اين ديدگاه همه انبياء در ضمن اعتقاد به خدا و آخرت، در ژرفاي احكام و سنتها و شعاير الهي، نظم و امنيت

و ثبات اجتماعي را خواستار بودند. در بسياري از احكام و دستورات شريعت نيز به امنيت توجه جدي به عمل آمده است. از كاربرد كلمات مختلف در قرآن مي توان نتيجه گرفت كه اين كتاب آسماني به امنيت اهميت بسزايي داده است و بيشترين نقش در رسالت خود را درباره امنيت روحي و معنوي آدمي دانسته ولي با رويكردي واقع بينانه و عقلايي، به ايمني عمومي سرزمين و امنيت جان و مال و حيثيت افراد در جامعه و امنيت بين الملل و... نيز توجه كرده است.

ماده ايمني و امنيت كاربرد نسبتا فراواني در مقايسه با مجموع آيات قرآني دارد كه از مجموع 6236 آيه قرآن در حدود 851 مورد (يعني 6 / 13%) آن ماده ايمني و امنيت به كار رفته است كه اين نكته نشانگر اهميتي است كه از نظر قرآني موضوع امنيت براي آدمي دارد. پس قرآن بالاترين نقش و كاركرد خود را متوجه امنيت روحي و معنوي مي نمايد.

در قرآن يكي از اسماء حق تعالي «مؤمن» مي باشد كه بسيار الهام بخش است و

[ صفحه 49]

بيانگر ايمني بخش عبوديت و هم شريعت او مي باشد. مؤمن هم ايمن است و هم ايمني بخش، كه از اسماء حسن الهي مي باشد.

«هو الذي لا اله الا هو الملك القدوس السلام المؤمن.» [46] .

بنابراين مؤمن كسي است كه به انسان امنيت بدهد و او را در امان خود حفظ نمايد. [47] .

برخي ديگر از نام هاي الهي كه در قرآن به كار رفته، داراي مضموني از امنيت بخشيدن مي باشند مانند: خير حافظا، خيرالحاكمين، ذوالرحمه، ذوالفضل،

ذو مغفرة، غافر الذنب، قابل التوب، الحفيظ الحكيم، الرؤوف، السلام، المستعان، النصير، الحكيم، الرحمان، الرحيم در ساير ادعيه اسلامي نيز خداوند نام هايي چون:

غياث المستغيثين، جارالمستجيرين، مفتح الابواب، مجيب الدعوات، مسبب الاسباب، و... نيايش شده است كه اين القاب بر اين امر دلالت دارند كه انسان با جستجوي خدا در پي ايمني و امنيت بوده است. اما افزون بر اين درباره ابعاد و جنبه هاي ديگر «امنيت» نيز در اين كتاب سخن به ميان آمده است، براي مثال ايمني عمومي سرزمين از ترس و وحشت، امنيت افراد در جامعه، امنيت جاني، ايمن بودن از بابت امانت ها و دارايي يا امنيت بين الملل...

تمامي اين اشارات نشان دهنده رويكرد واقع بينانه و عقلايي قرآن به منطق حيات زندگي مي باشد، فراواني كاربرد ماده امنيت در قرآن و معني شناسي آن نياز به بررسي مفصلي دارد كه ما تنها به مواردي كه با موضوع تحت بحث ارتباط دارد، اشاره مي كنيم.

«و اذ قال ابراهيم رب اجعل هذا بلدا ءامنا.» [48] .

و آن گاه كه ابراهيم گفت پروردگارا اينجا را سرزمين امن قرار ده.

ايمني عمومي يك سرزمين حالتي مطلوب و از مهم ترين خواسته ها و آرزوهاي حضرت ابراهيم عليه السلام براي فرزندان خويش بود كه در نيايش خود آن را از خدا طلب مي كند و از اين موضوع برمي آيد كه ابراهيم پيامبر عليه السلام، توجه دارد كه يك

[ صفحه 50]

جامعه بيش از هر چيز بايد از امنيت برخوردار باشد.

«و ضرب الله مثلا قرية كانت آمنة مطمئنة يأتيها رزقها رغدا من كل مكان فكفرت بانعم الله فاذاقها الله لباس

الجوع و الخوف بما كانوا يصنعون.» [49] .

خدا قريه اي (شهري) را مثل مي زند كه امن و آرام بود و روزي مردمش به فراواني از هر جا مي رسيد، اما كفران نعمت خدا كردند و خدا به كيفر اعمالشان طعم گرسنگي و وحشت را به آن چشانيد.

علاوه بر آيات قرآني در سخنان و رهنمودهاي ائمه اطهار عليهم السلام نيز به اين موضوع پرداخته شده است. در نظام مطلوب حضرت علي عليه السلام نيز كه نمونه اي از حاكميت واقعي اسلام مي باشد، عنصر امنيت جايگاه ويژه اي دارد. چنانچه اميرالمؤمنين عليه السلام مي فرمايد:

«اللهم انك تعلم انه لم يكن الذي كان منا منافسة في السلطان و لا التماس شي ء من فضول الحطام، ولكن لنرد المعالم من دينك، و نظهر الاصلاح في بلادك، فيأمن المظلومون من عبادك، و تقام المعطله من حدودك. اللهم اني اول من اناب، و سمع و اجاب، لم يسبقني الا رسول الله - صلي عليه و آله و سلم - بالصلاة.» [50] .

بار خدايا تو خوب مي داني كه جنگ و درگيري ما براي قدرت و يا فزون خواهي ثروت نبوده كه آن چه بوده است جز برگرداندن نشانه هايي از دين تو و اصلاح سرزمين هاي تو نبوده است تا بندگان مظلومت امنيت يابند و حدودي كه به تعطيل كشيده شده اند به اجرا درآيند.

عزت و امنيت در نگاه علي عليه السلام پاداشي است كه خداوند به انسان ها و جوامع صالح و مخلص عطا مي نمايد. چرا كه حضرت علي عليه السلام رعايت اصول اسلامي را موجب امنيت براي پيروانش مي داند.

اعزام سفير آن حضرت به بصره به منظور ايجاد آرامش بود و اين سفير

مأموريت داشت تا دلهاي خوفناك را ايمني بخشد. «اي پسر عباس بدان كه بصره

[ صفحه 51]

شيطان را منزلگه است و فتنه ها را كشتگه پس بصريان را به نيكي كردن شيوه اي نوين بنماي و گره ترس را از دلهايشان بگشاي...» صلح در چشم آن حضرت، از آن رو عزيز است كه سرچشمه امنيت و آسايش جامعه است، لذا در اين باره مي فرمايد:«صلحي را كه رضايت خدا در آن است و از جانب دشمن پيشنهاد گرديده، رد مكن كه آسايش رزمندگان، آرامش خود و امنيت كشور در صلح تأمين مي شود» و همچنين تأكيد و تكيه حضرت علي عليه السلام به قواي مسلح و قدرت نظامي به خاطر حفظ و حراست از امنيت بود. از اين رو به استاندار خويش "مالك " توصيه به تقويت آن مي نمايد.

«فالجنود باذن الله حصون الرعيه و زين الولايه و عز الدين و سبل الامن...» [51] .

پس لشكريان به اذن خدا، قلعه هاي مردم، زينت ولايت، و مايه عزت دين و راه رسيدن به امنيت هستند.

در اهميت برقراري امنيت در زندگي اجتماعي بشر همين بس كه اكثر انبيا و معصومين عليهم السلام در دعاهاي خود طلب امنيت و آرامش مي كردند.

حضرت امام سجاد عليه السلام در اين رابطه مي فرمايد:

«پروردگارا مرزبانان اسلام را از تمامي دشمنان در پناه خود مصون و محفوظ بدار و آنان را در ايفاي وظايفي كه بر عهده دارند حمايت كن و عطايا و مواهب خود را درباره آنان تكميل فرما و بر شمار سربازان ما كه از مرزهاي ما پاس مي دارند، بيفزاي و حربه آنان را بر ضد

دشمن كارگر كن و سنگرهايشان را از آسيب شكست در امان گير و جمعيتشان را به هنگام دفاع از پريشاني ايمن ساز و به تدبير خويش صفوفشان را به هم بپيوند...» [52] .

[ صفحه 52]

«فو الله ما دفعت الحرب يوما الا و انا اطمع ان تلحق به طائفه تهتدي به و تعشوا له ذلك احب الي من ان اقتلها علي ضلالها.»

به خدا سوگند روزي جنگ را تأخير نيانداختم مگر آنكه اميدوار بودم عده اي از آنها به من پيوسته، هدايت شوند و در لا به لاي تاريكي پرتوي از نور مرا ببينند و راه حق را بيابند و اين براي من از كشتن آنها در حال گمراهيشان بهتر است.

بنابراين ضرورت جهاد، رفع موانع است كه البته مي تواند نمود فرهنگي، سياسي، اقتصادي، اجتماعي و يا نظامي داشته باشد. از اين رو التزام عقلي و شرعي

[ صفحه 53]

به موانع زدايي سبب مي شود كه ما با قدرت تسليحاتي و تداركاتي فنون نظامي در كنار حفظ وحدت و انضباط نظامي و اطاعت از فرماندهي، همواره آمادگي خود را در برابر شگردهاي دشمن حفظ نمائيم و با تجهيزات نظامي و تقويت ابزارهاي دفاعي و متكي به ولي عصر (عج) هدايت كنيم. مقام معظم رهبري (مدظله) با اين نگرش در اصالت صلح و دفاع از حريم امنيت و رفع موانع فرموده اند:

«ما به دنيا ثابت كرده ايم كه جنگ طلب نيستيم و نشان داده ايم كه به وجود صلح در همه ي منطقه، بلكه همه ي عالم، از صميم دل علاقه منديم.

ما معتقديم كه درصلح و آرامش مي توان به سازندگيهاي دروني و بيروني پرداخت. ما جنگ طلب نيستيم، از اول هم نبوديم، آنها جنگ را بر ما تحميل كردند. ما ملتي هستيم كه از خودمان دفاع مي كنيم؛ خوب هم دفاع مي كنيم. ما مردمي نيستيم كه عقب بنشينيم

و به دشمن پشت كنيم؛ ما با خطر مواجه مي شويم. در ده سال گذشته، اين حقيقت را نشان داده ايم.» [54] .

يعني ما بر اساس اعتقادات ديني به وظايف همه جانبه خود در برابر صلح و آرامش و رعايت حقوق همگان و نيز در دفاع از حقوق ستم ديدگان كاملا آشنا هستيم و در چارچوب آن وظايف از خودمان دفاع مي كنيم و با خطراتي كه صلح و امنيت عموم را تهديد مي كند. با جديت مقابله مي نمائيم.

[ صفحه 56]

و آداب و عادات خود را و در مرحله بالاتر، زبان و خط خويش را در ملت ديگري نفوذ بدهد، بر آن ملت مسلط است.» [56] .

بنابراين سلطه ي حقيقي مربوط به فرهنگ غني و قابل گسترش است، از آنجا كه فرهنگ اسلامي از غنا و توانمندي خاصي برخوردار است و تجربه ي تاريخي نيز صحت آن را تأييد مي كند، حق دارد كه فرهنگ غربي را طرد كند و بر فرهنگ مستقل اسلامي اصرار ورزد.

رنگ باشد.» [58] .

موارد زير دقيقا رعايت شود:

خورد. چيزي كه از آن، بوي علاقه مندي به دنيا و زخارف آن و خودپرستي و منيت و تنازع براي امور دنيوي استشمام بشود، هم از جهت عملي و علمي و هم از جهت عمق بخشيدن به فكر ديني و اسلامي در مردم، ضربه وارد خواهد آورد.» [64] .

مقام معظم رهبري (مدظله) روحانيت را به عنوان يك هويت و شخصيت معنوي مطرح نموده و هر يك از اشخاص روحاني را نيز مظهر و نماينده روحانيت مي دانند به گونه اي كه عمل هر فرد روحاني تأثير مثبت يا منفي در وجهه ي روحانيت خواهد گذاشت، چنانچه فرموده اند:

«يك ملبس فعال، به عنوان مظهر و نماينده ي روحانيت - اين، غير از آن ملبسي است كه مثلا در خيابان راه مي رود و غلطي هم كرده است؛ همه كه مثل او

[ صفحه 61]

نيستند - خداي نكرده اشكالي در كارش وجود داشته باشد، بعيد است كه آن جوان، اين قضاوت ظالمانه را نكند و بقيه ي روحانيت را با مني كه در دانشگاه هستم، مقايسه نكند. يعني تأثير كار، اين قدر زياد است.» [65] .

از اين بيان مهم، ظرافت و حساسيت كار روحانيت به خوبي فهميده مي شود و اين حساسيت ناشي از نقش هدايتي و معنوي روحانيت است كه تأثير عميقي در افكار و اخلاق مردم خواهد داشت (حسنات الابرار سيئات المقربين).

نزاع و دعوا با يكديگر نيست، بلكه رقابت علمي و استدلالي انديشه ها است. كه فرآيندي مطلوب و شاداب به ويژه در جوانان را موجب مي شود. مقام معظم رهبري (مدظله) در اين باره فرموده اند:

«هر دوگانگي و اختلافي، به معناي دعوا كه نيست. يكي از يك فقه و ديگري از فقه ديگر، يكي از يك مذاق كلامي و ديگري از يك مذاق ديگر تبعيت مي كند. امروز كه ديگر روزي نيست كه مذاقهاي كلامي، مثل جنگهاي اشاعره و معتزله در دوران خلافت بني عباس يا بقيه ي جنگهاي فرقه يي و مسلكي در اسلام، يا شيعه و سني و يا مذاقهاي كلامي گوناگون، باز به جان هم بيفتند.» [66] .

براي جوامع بشري هستند. مقام معظم رهبري (مدظله) در اين باره فرموده اند:

«چرا بايد از صادر كردن توحيد و اخلاق انبيا و روح فداكاري و اخلاص و تزكيه ي اخلاقي به كشورهاي ديگر خجالت بكشيم؟! چرا بايد شرم كنيم از اين كه غيرت و حميت صحيح و ايستادگي در مقابل قدرت هاي باطل را به صورت درس عملي به ملت هاي ديگر ارايه و تعليم بدهيم؟» [68] .

سفارشات ائمه معصومين (صلوات الله عليهم اجمعين) درباره معلم و احترام قلبي و باطني به آنان بر اهميت موضوع مي افزايد. در ضمن احترام به معلم داراي آداب و شرايطي است كه بايد در جاي خود به آن پرداخته شود.

[ صفحه 64]

.

بدين ترتيب براي عمومي كردن كار فرهنگي بايد ساختارهاي عمومي جامعه

[ صفحه 66]

نيز مورد مطالعه قرار گيرد تا با اصلاح آن، فرايند عمومي سازي فرهنگ و كار فرهنگي به سهولت انجام پذيرد و تدابير لازم براي دفع حملات دشمن و نيز زمينه هاي نفوذپذيري انديشيده شود.

چه شيوه زندگي آنها مغاير با فرهنگ و اعتقاد عمومي مردم

[ صفحه 67]

است، اما سعي مي كنند خود را هماهنگ و حتي معتقد به ارزش هاي فرهنگي مردم جلوه دهند و حتي اين شيوه را براي فريب مردم و چپاول منافع آنها مناسب مي دانند و حفظ اين موازنه با هر نظام سياسي براي آنها مهم است. اما اگر روزي قدرت بگيرند، بي اعتنايي خود را به دين و ارزش هاي مردم ابراز مي كنند و حكومتي را به خدمت مي گيرند كه حافظ منافع آنها باشد و با داشتن قدرت با هر نوع قيد ديني و نظام ارزشي مقابله مي كنند چرا كه آن را مخل بي بندو باري و خواسته هاي نامشروع خود مي دانند. قرآن كريم افراد زيادخواه بي درد و فرصت طلبي را كه با آهنگ دين و دين باوري مردم به مقابله برمي خيزند، مترفين مي خواند.

«ما ارسلنا في قرية من نذير الا قال مترفوها انا بما ارسلتم به كافرون.» [77] .

ما در هيچ قريه اي بيم دهنده اي (پيامبر) نفرستاديم مگر آنكه مترفين آن قريه گفتند ما به آنچه شما براي آن (اسلام) ارسال شده ايد كافريم.

از اين جهت مقام معظم رهبري (مدظله) كرارا توجه مسؤولين و مردم را به خطر بالقوه ي دنياخواهي معطوف داشته اند. علي الخصوص خطر اشرافي گري در دوران سازندگي را بيشتر از هر زمان ديگر مي دانند.

دوران بازسازي دوران شكوفايي و پيشرفت ملت و ساختن كشور است. اما در اين دوران خطر گرايش انسان هاي ضعيف النفس به سمت اشرافي گري و تجمل گرايي، انباشت ثروت و سوء استفاده نيز بيشتر است. بنابراين مسؤولين و مردم بايد مراقب اين خطر بالقوه در

وضعيت كنوني جامعه باشند و دل خود را در بند زخارف دنيوي گرفتار نكنند.

نتايجي را عرضه مي كند و نوآوريهاي او در مقابل الگوي توسعه ي غرب چيست؟ از اين روست كه رهبر معظم انقلاب اسلامي تبيين الگوها خصوصا الگوهاي فرهنگي را تا حد ارشاد عمومي و هدايت جامعه ضروري مي دانند. اكنون بر مسلمين نظام جمهوري اسلامي فرض است كه راه اطمينان بخشي كه ولي امر مسلمين در همه زمينه ها در پيش روي آنها نهاده اند بدون فوت وقت در پيش گيرند و با در اولويت قرار دادن طرح هاي فرهنگي و كار ويژه، افقهاي روشني را در برابر چشم هاي منتظر بگشايند و با طرد الگوي توسعه ي غرب، غنا و توانمندي فرهنگ اسلام را در نجات انسان ها و جوامع و حتي تاريخ آينده بشريت به اثبات رسانند.

از اين بيان مي توان نتيجه گرفت.

الف: افراد متخصص و صاحب نظر بايد ذوق و ابتكار و مهارت هاي خود را به طور تمام وقت به كار گيرند و از سرمايه گذاري و صرف وقت در موارد غير فرهنگي خودداري نمايند.

ب: دستگاه هاي اجرايي، فرهنگي و هنري كشور نظير مراكز فرهنگي، مطبوعات و صدا و سيما، الگوها و مدل هاي فرهنگي تهيه شده توسط گروه اول را شكل بندي كرده و آن را به صورت حركتي مستمر و هدايت شده در جامعه به جريان در آورند.

آنچه كه از بيان مقام معظم رهبري (مدظله) براي تحقق اين دو خصوصيت استنباط مي شود، به زيرساخت هاي فرهنگي متعددي نيازمند است كه اهم آنها عبارتند از:

كه در برخي موارد شغل چندم افراد است و يا اينكه افراد تخصص لازم را در كار فرهنگي ندارند. حرفه اي

[ صفحه 72]

نبودن در كار فرهنگي و يا وقت مرده و حال افسرده را به آن اختصاص دادن، نه تنها كار را به نتيجه نمي رساند، بلكه در بيشتر اوقات به كار ضد فرهنگي نيز مبدل مي شود. به همين خاطر مقام معظم رهبري (مدظله) در تأمين وقت كافي براي كار فرهنگي تا آنجا پيش مي روند كه حضور ذهني و فكري افراد را هم براي سرمايه گذاري فرهنگي ضروري مي دانند.

پر دلي بايد كه بار غم كشد

رخش مي بايد تن رستم كشد

شود حالت رواني او تغيير مي كند. كساني كه از دوچرخه يا اتومبيل بنز به عنوان وسيله ي نقليه استفاده مي كنند احساس يكساني ندارند اگر چه هر دو از وسايل نقليه به حساب مي آيند و اگر اين تأثير رواني تداوم يابد تدريجا مبدل به قالب فرهنگي مي شود و آن گاه به عنوان عامل تكوين شخصيت، انسان را با قالب ساخته شده مأنوس و نهايتا مقيد مي سازد. فرد در اثر تكرار استفاده از بنز سواري ديگر تمايلي به دوچرخه سواري پيدا نمي كند؛ زيرا نوع دوم جزء شخصيت او شده است و بر خلاف آن نوع را شكست هويت و آثار فرهنگي خود در جامعه ميداند. اين قاعده اي است كه در زندگي پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و اله و ائمه ي معصومين عليهم السلام به چشم مي خورد به عنوان نمونه وقتي رسول اكرم صلي الله عليه و اله پرده رنگارنگ را روي پنجره اتاق خود مي بيند از همسر خود مي خواهد كه آن را عوض كند. وقتي علت را از او مي پرسند مي فرمايد:

«فاني اذا نظرت اليه ذكرت الدنيا و زخارفها.» [83] .

[ صفحه 74]

وقتي به آن پرده نظر مي كنم به ياد دنيا و زخارف آن مي افتم.

يعني تجمل پرستي آثارش غفلت است، فلذا نمي توان دنيا داري را با خدا باوري جمع كرد. تازه اگر انسان دنيا پرستي نكند، در آن صورت از غفلت فراتر رفته و منجر به كفر و عناد مي شود، ولو اينكه كفر و عنادش جلي و آشكار نباشد. از حضرت علي عليه السلام در مورد پوشيدن لباس ساده و ارزان سؤال مي شود. ايشان مي فرمايند:

«يخشع له القلب

و تذل به النفس و يقتدي به المومنون.» [84] .

قلب به واسطه آن خاشع و نفس آرام و انسان هاي مؤمن از آن پيروي مي كنند.

يعني ساده زيستي، هم داراي آثار رواني و اخلاقي است و هم آثار فرهنگي و اجتماعي دارد. آثار اخلاقي آن موجب خضوع قلب و تذليل نفس مي شود و آثار فرهنگي آن باعث جلب اطمينان و پيروي مردم مي گردد. بنابراين نتيجه مي گيريم كه بين شاخصه هاي اقتصادي و آثار فرهنگي تناسب وجود دارد و اين نكته اي است كه مقام معظم رهبري (مدظله) براي شكل بخشيدن آن در شخصيت افراد، تأثير مستقيم قائل هستند و اشاره مي فرمايند كه اين امر مي تواند توسعه فرايند فرهنگي و تبيين الگوها را در آينده نيز تحت الشعاع خود قرار دهد.

انسان با اختيار خود مي تواند آن را به عنوان عامل تكوين شخصيت انتخاب كند، حتي در گزينش نوع عوامل ساختاري آزاد است. در هر حال مجبور نيست آنچه را كه جامعه به او تحميل مي كند، بپذيرد و در عين حال چاره اي جز تأثير متقابل و تبادل عناصر تكويني ندارد و آنچه كه مي تواند تأثير فرد بر جامعه و بالعكس تأثير جامعه بر فرد را مطلوب كند و به جاي تأثير منفي، تأثير مثبت و سازنده نسبت به هم داشته باشند «خط اعتدال» است كه انحراف از اين خط، ما را به سوي فردگرايي يا جمع گرايي سوق مي دهد. اين اصل مهمي است كه بايد در زير ساخت انتخاب و ترسيم الگوي توسعه در همه زمينه ها مورد توجه قرار گيرد.

و منافاتي بين آنها نمي بيند، بلكه نوعي همياري و همكاري در جهت هدفي عالي تر را بين آنها مشاهده مي كند. مظهر اعتدال در جامعه، عدالت اجتماعي است كه از هماهنگي و توازن نهادها و سازمان هاي اجتماعي حكايت دارد و بدين ترتيب تنظيم الگوها بر بنيان عدالت، نظام ارزشي را شكل مي بخشد، زيرا هر فعلي كه از مصدر عدالت صادر شود، برا ارزشي دارد و يا به عبارتي عين ارزش خواهد بود.

همان طور كه گفته شد در منظر عدالت، انسان جايگاه استحقاق هر چيز و هر كس را مي بيند، مثلا زهد خط اعتدال بين دنيا و آخرت است، و زاهد در اين مقام

[ صفحه 76]

جايگاه هر چيز و هر پديده را به خوبي مي بيند.

در اين زمينه مولاي متقيان حضرت علي عليه السلام فرموده اند:

«الزهد كله بين كلمتين من القران: قال الله سبحانه: لكيلا تأسوا علي ما فاتكم و لا تفرحوا بما آتاكم و من لم يأس علي الماضي و لم يفرح بالآتي فقد اخذ الزهد بطرفي.» [85] .

تمام زهد بين دو كلمه از قرآن است: خداوند سبحان مي فرمايد: هرگز بر آنچه از دستتان رفته، اندوه مخوريد و بر آنچه به شما داد شادي نكنيد. كسي كه بر گذشته افسوس نخورد و به آينده شاد نشود، پس زهد را از دو طرف دريافته است.

از اينكه زاهد نسبت به غم و شادي علي السويه است، بدان خاطر است كه حكمت شادي و غم و بلا و رخا را در خطه اعتدال مي بيند و وقوع آنرا نيز انتظار مي كشد. به همين دليل مواجهت او با

بلا و مشكلات نيز سازنده و مثبت خواهد بود و چه بسا بسياري از درخشيدن ها و خلاقيت ها كه در اثر برخورد با مشكلات از او ظاهر مي شود. بنابراين چون در خط اعتدال است، خلقيات او افعال و آثار مثبت و سازنده اي را به جامعه عرضه مي كند و اگر در منظر اعتدال نباشد، دچار بحران هويت مي شود و موضع برخورد او با فرايند جامعه دستخوش عواملي واقع مي شود كه خود از آن بي اطلاع است. به خوبي مي دانيم كه تعريف ساختار يا الگو در واقع متأثر از نظام معرفتي و نظريه ي ارزشي تعريف كننده آن است. اگر جهان بيني او مبتني بر «پوزيتيويسم» و نظريه ي ارزشي او «نسبيت» باشد، قهرا تعريفي را ارائه خواهد داد كه با الگوي متعادل در تعارض است، و بهره ي ارزشي كه از نظريه ي اعتدال به دست مي آيد از آن انتظار نمي رود بدين ترتيب «اعتدال» چه فردي و چه اجتماعي متأثر از جهان بيني اسلام است كه:«و وضع الميزان- ألا تطغوا في الميزان» [86] و اين ميزان جهان بيني انساني است كه مظهر اعتدال است. از منظر او مي توان حقوق طبيعي هر چيز و هر كس را در جاي خود ديد و بدي و خوبي افعال

[ صفحه 77]

را با عيار او سنجيد. انسان كامل و ولي اعظمي كه ما در بحث ولايت درباره ي آن بحث مي كنيم، داراي چنين مأموريتي در عالم هستي، بالاخص در تثبيت هويت ها است.

اهل ولايت ار شوي

به چشم دل نظر كني

وجهه ي اهل بيت را

خطه ي اعتدال دوست

بنابراين خلقيات انسان اگر از مصدر اعتدال

باشد منشأ خير و بركت براي جامعه خواهد بود و فرهنگ و بينش مردم را اصلاح مي كند، و اگر ناشي از اعتدال نباشد، موجب ترويج ابتذال و در نهايت، معيوب شدن ساختار فرهنگ جامعه و بينش مردم مي شود. به هيمن خاطر رهبر معظم انقلاب اسلامي، فرهنگ غلط و ناقص را ناشي از حذف عدالت، اخلاقيات و فرهنگ مردم مي دانند.

زيانباري را هم در پي به دنبال

[ صفحه 78]

داشت، اما اگر اين حركت با دين و خدا محوري همراه مي شد، تحقيقا آثار و بركات آن صدها و هزارها برابر مي شد. با اين بيان مي توان چنين نتيجه گيري كرد كه جمهوري اسلامي نه تنها احياگر ميراثهاي علمي گذشته است، بلكه همه ارزش ها را در پرتو دين حيات بخش اسلام جستجو مي كند.

شده و حركت ساختاري نظام جمهوري اسلامي كه راه حل سوم را در مورد تأييد قرار مي دهد به عنوان تعارض با توسعه و بحران هويت تلقي مي كنند. حتي روشنفكران به اصطلاح معتدل كه خود را هماهنگ با انقلاب اسلامي جلوه داده اند اصالت در توسعه را به معيارها و ملاك هاي غربي مي دهند. بنابراين

[ صفحه 79]

خودباختگي آنها مانع از آن مي شود كه توانايي فرهنگ اسلام در تحول و تكامل شكلي و ماهوي جامعه را باور كنند. لفظ «روشنفكري بيمار» از لسان مقام ولايت، تعبيري رسا براي اين گونه گرايش و طرز تفكر است.

جانبه ي فرهنگي استقبال مي كند و مدعي است كه استقرار هويت ديني نه تنها تعارضي با هويت ملي، تجدد علمي ندارد بلكه با پذيرش نوعي همگرايي و هويت ملي تنوع فرهنگي را در جهات مختلف زندگي حفظ مي كند.

ارزش ها، فرهنگ صحيح و سالم يك جامعه است و حتي جايگاه عرضه عدالت اجتماعي كه يك امر حقيقي محض است را نيز فرهنگ سالم و نظام جامعه به حساب مي آورند و سعي و تلاش و نوآوري هاي علمي در اين زمينه را به عنوان راهي مطمئن در پيش روي ملت شهيدپرور و آگاه ايران قرار مي دهند تا در جهت تثبيت دستاوردهاي ارزشمند انقلاب اسلامي و احياي مفاخر صدر اسلام همه تلاش خود را به كار گيرند.

مي كنند، آب در هاون مي كوبند. [90] .

مقام معظم رهبري (مدظله) نيز مقاومت در جنگ تحميلي و ايستادگي در مقابل تهديد غرب و احساس عزت و استقلال در مقابل ابرقدرت هاي عالم را نعمت با ارزشي مي دانند كه ناشي از بقاياي فرهنگ اسلامي است. هشت سال دفاع مقدس، آزمون عيني انديشه ي امام راحل قدس سره و مقام معظم رهبري (مدظله) مبني بر كارا بودن مفاهيم فرهنگي و ارزش هاي اخلاقي بوده است و مكتب اسلام را به عنوان مظهر نوانديشي، در فرايند تاريخي حركت هاي احياگر به جهان عرضه كرده است و از اين روست كه امام راحل قدس سره در پيامي به روحانيت معظم فرموده اند:

هر روز ما در جنگ بركتي داشته ايم كه در همه صحنه ها از آن استفاده كرده ايم...

ما انقلابمان را در جنگ صادر كرده ايم...

ما در جنگ ريشه هاي انقلاب پربار اسلامي مان را محكم كرديم. [91] .

امام راحل قدس سره همه ي اين بركات را ناشي از مجاهدات و حماسه آفريني هاي ملت

[ صفحه 82]

شجاع ايران در هشت سال دفاع مقدس مي دانند و مي فرمايند:

جنگ ما كمك به فتح افعانستان را به دنبال داشت...

جنگ ما فتح فلسطين را به دنبال داشت...

جنگ ما بيداري پاكستان و هندوستان را به دنبال خواهد داشت...

جنگ ما موجب شد كه تمامي سردمداران نظامهاي فاسد در مقابل اسلام احساس ذلت كنند...

صداي اسلام خواهي افريقا از جنگ هشت ساله ماست...

علاقه به اسلام شناسي مردم در آمريكا و اروپا و آسيا و آفريقا، يعني در كل جهان، از جنگ هشت ساله ي ماست.

[92] .

به هر حال هشت سال دفاع مقدس، مقطع تجربه شده اي است كه بسياري از مفاهيم اخلاقي را كه در زير ساخت نظام فرهنگي و سياسي كشور مؤثرند عينيت بخشيده و مفاهيمي چون: ايثار، شهادت طلبي، خداباوري، وارستگي، عشق، وحدت، شجاعت، پايداري و... آثار و نقش كارساز خود را در انديشه، منش، رفتار، نظام فرهنگي، نظام معيشتي و... به خوبي نشان داده است و اينك در تكوين ساختار فرهنگ عمومي كشور مي توانند مفاهيم اخلاقي و عناصر فرهنگي را تعريف كنند و در اختيار مسؤولين فرهنگي كشور و صاحب نظران قرار دهند.

بديهي است ملت ما امروز با داشتن مفاخر و دستاوردهاي گرانبهاي دوران دفاع مقدس در تدوين الگوي فرهنگي، نيازمند قبول مباني تئوريك متناسب با تحول، از ديگران نيست. كساني كه در اين زمينه ترديد به خود راه مي دهند، در حقيقت ارزش هاي دفاع مقدس را درك نكرده اند و يا اينكه در برابر مدرنيسم و عقلانيت جديد فرهنگ غرب سست شده اند. حركت كند و كم بها و بعضا ناباورانه ما در نظام بندي و تثبيت ارزش هاي دفاع مقدس، به عنوان مهم ترين و كامل ترين الگوهاي توسعه فرهنگي، بار ديگر اين فرصت را به روشنفكران بيمار داده است تا

[ صفحه 83]

جمهوري اسلامي را در كوران مواجهه با مسائل و مشكلات گوناگون قرار دهند و بازانديشي توسعه ي غربي را به عنوان مبناي تئوريك دوران سازندگي در ايران با جرأت تمام مطرح نمايند. همچنين عناصر فرهنگي و هنري كشور ما نيز تمايل پذيري خود را در برخي از موارد حفظ كرده و قواره ي موزون و مناسب خود را در رابطه با

ارزش هاي انسان ساز دفاع مقدس پيدا مي كنند. از اين رو مقام معظم رهبري (مدظله) با محوري توصيف كردن اصلاح عمومي كشور، اختصاص تمام فعاليت هاي وزارتخانه بزرگي چون فرهنگ و ارشاد اسلامي به اين مهم كاري بجا و با اهميت دانسته اند.

5- هدايت سيستم برنامه ريزي سازمان صدا و سيما در راستاي تصويري كردن الگوهاي عملي و تجربي در فرايند توسعه فرهنگي و حذف خطاهاي نمايشي و تشكيل حوزه ي تحقيقات راهبردي خاص اين موضوع، به عنوان يك ضرورت اساسي.

6- كنترل و ارزيابي همه ي ساختارها و استراتژي هاي در خط اعتدال كه مبين حضور و تأثير فرامين مقام ولايت فقيه در تصميم گيري هاي بنيادي كشور است. (ساختار تشنه و نيازمند به رهنمودهاي مقام معظم رهبري (مدظله) از لحاظ شكلي، ماهوي عامل سلامت و رشد و تكامل جامعه در الگوي توسعه ي ديني محسوب مي شود.)

7- مهار انديشه ي آزاد روشنفكري بيمار و نگرش اصلاح گرانه در طيف انديشه ي ديني و نظام مند كردن اعتقاد به ولايت فقيه به عنوان كاربردي ترين انديشه ديني در جهان.

8- ايجاد حوزه ي تبادل فرهنگي با حفظ هويت ديني و ملي و اثبات قابليت و توانمندي فرهنگ غني اسلام در تنازع آكادميك و تحول راديكالي و نفوذ روشي كارآمد در فرآيند توسعه و تجدد علمي و ايجاد خدشه در مشروعيت انحصاري الگوي توسعه ي غربي.

9- شناسايي و جذب افراد علاقه مند متخصص و مطلع به مباني تئوريك و راهبردهاي توسعه فرهنگي و ايجاد فضاي مناسب جهت كار و تلاش و تعيين جايگاه ارزشي آنها در جامعه از اولويت هاي كار فرهنگي است، كه هدايت و سازماندهي آنها از اهم مأموريت هاي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است.

10- تعيين استراتژي دفاع فرهنگي با بهره گيري اصولي از ارزش هاي هشت سال دفاع مقدس و اخلاق و رفتار رزمندگان به عنوان برگزيده اي نو و بازبيني شده

[ صفحه 85]

در حوزه ي دستاوردهاي فرهنگي انقلاب

اسلامي كه متعلقات عيني و تحقيقي مفاهيم خود را از حيث عقبه ي تاريخي يافته اند.

11- تحقيق، تنسيق، تأليف، حفظ و تثبيت انگيزه ي دفاعي در ساختار فرهنگ عمومي جامعه به عنوان قوي ترين سمبل دين و دين باوري درانديشه حضرت امام خميني قدس سره و مقام معظم رهبري (مدظله)، و تئوريزه كردن اين نگرش توسط بنياد حفظ آثار و ارزش هاي دفاع مقدس، كه در راستاي تحقق اين مأموريت بوجود آمده است.

اميد است مسؤولين و صاحب نظران مسائل فرهنگي كشور، رهنمودهاي مقام معظم رهبري (مدظله) را ملاك برنامه ريزي در چارچوب سياست فرهنگي خود قرار دهند و با توجه به تجارب هشت سال دفاع مقدس، الگوهاي فرهنگي را طوري تبيين نمايند كه انگيزه ي دفاعي و فرهنگ مبارزه، محور توسعه و تكامل جامعه قرار گيرد، زيرا حفظ جوهر مبارزه، حذف رفاه طلبي و بي احساسي در مقابل مظاهر نامطلوب اجتماعي را در پي خواهد داشت، در غير اين صورت بنا به فرمايش امام راحل قدس سره دين افيون توده ها خواهد شد.

[ صفحه 89]

در زمينه ي مسايل خارجي، يعني مقابله با استكبار، خط جدايي از ابرقدرت ها و قدرت هاي دخالت كننده؛ آن چيزي كه با عنوان افتخارآميز «نه شرقي، نه غربي»، در آن روزي كه دنيا واقعا بلوك بندي شرق و غرب داشت، معرفي مي شد، مبارزه ي با قدرت هاي ظالم و ستمگر عالم، مقابله و معارضه ي حتمي با هر نشانه يي از سلطه گري كه در دنيا مشهود باشد- در هر جاي دنيا فرقي نمي كند، از نظر ما تسلط چنگال هاي نظام سلطه نسبت به هر ملت و هر كشوري و در هر جايي مردود است - و نيز در زمينه ي بزرگ و اصلي شمردن مسأله ي فلسطين و بقيه ي خطوط روشني كه امام ترسيم كردند.» [95] .

اعاده ي حقوق فلسطينيان مؤثر واقع خواهد شد، كه البته ايجاد فضاي انتظار و طلب در جهان، تحقق آن را تسريع خواهد كرد، چنانچه مقام معظم رهبري (مدظله) اراده ملت ها را مؤثر در اعاده اين حق دانسته اند:

«در فضاي عالم، اين جو آمادگي و حضور و انتظار و طلبكاري نسبت به فلسطين، بايد روز به روز بيشتر بشود. در داخل فلسطين هم بايد اين شعله ي مقدس روز به روز برافروخته تر بشود. آن جوانان، آن زنان و مردان، آن نوجوانان، آن فداكاراني كه در داخل فلسطين با رژيم غاصب مبارزه مي كنند، بايد بدانند نقطه ي اصلي همان جايي است كه آنها بر روي آن انگشت گذاشته اند. اين، آن جايي است كه دشمن شكست خواهد خورد.» [97] .

[ صفحه 93]

آورده اند، فلسطين را ذره ذره و لحظه به لحظه ذوب كنند و قضيه را به دست فراموشي بسپارند. خيانت دولت هايي كه با رژيم غاصب ساختند و فلسطيني ها را قرباني كردند، نبايد از ياد برود و فراموش بشود، اين قضيه، يك قضيه ي كوچك نيست.» [98] .

ادعاي حقوق بشر ابرقدرت ها را دروغين مي داند، عملا آن را از سوي آنان بهانه اي براي ضربه زدن به جمهوري اسلامي كه طرفدار واقعي حقوق بشر است مي داند. چنانچه فرموده اند:

«شما سردمداران ظلم و استكبار هستيد كه حقوق بشر را نقض كرده ايد. شما هستيد كه سازمان ملل و كميسيون حقوق بشر و مفاهيم انساني را به مسخره گرفته ايد و همه را بازيچه ي دست خودتان مي خواهيد. براي ما، ارزش انسان و ارزش حقوق انسان، آن قدر زياد بوده و زياد است كه به خاطر آنها حاضر شده ايم با همه ي قدرت هاي استكباري جهان، مقابل و مواجه بشويم، نوكران آمريكا و ديگر دولت هاي استكباري، در طول ساليان متعدد، بر اين كشور حكومت كردند، صدصد وهزار هزار از اين مردم را در اين خيابانها كشتند و خونشان را بر زمين ريختند. همين الآن هم در جاهاي ديگر، نظير اين واقعه، از بقيه ي نوكران آمريكا سر مي زند. زندانهايشان پر از انسان هاي مظلوم است؛ ولي در محافل جهاني، از هيچ كس صدا بلند نمي شود!

شماها اگر طرفدار حقوق بشر بوديد، چرا به رژيم هاي مرتجع و ظالم و مستبد و خبيث كه بويي از دمكراسي نشنيده اند و در كشورشان به عنوان نمونه، يكبار يك صندوق رأي گذاشته نشده است، اعتراض نمي كنيد؟! چرا فقط به جمهوري اسلامي كه مظهر آزادي و دخالت مردم در امور است و در مسايل مختلف، انتخابات آزاد و پي در پي برگزار مي كند و مردم در كوچه و خيابان و

[ صفحه 95]

مجامع عمومي، حرف دلشان را مي زنند و شعار مي دهند، اعتراض مي كنيد؟!»

شما طرفدار حقوق بشر نيستيد؛ شما طرفدار بي ديني

و تسلط خودتان بر كشورها و ملت ها هستيد. شما از كوتاه شدن دست پليد خودتان از كشور ثروتمند و وسيع ايران و تهديد شدنتان در ساير كشورها ناراحتيد. شما نسبت به انقلاب، دشمن خوني هستيد. اين انقلاب، نوكران شما را در اين جا از بين برد. شما با انقلاب كينه داريد؛ حقوق بشر بهانه است. شما چه مي فهميد كه بشر چيست و حقوقش كدام است؟ ملت ايران بايد هوشيارانه، تمام دشمني هاي اين طيف وسيع استكبار و دشمنان اسلام و انقلاب را بفهمد و بشناسد؛ همچنانكه بحمدالله اكثريت قاطع اين كشور، مي فهمند و مي شناسند. [100] .

دنيا مي ترساند، اسلام ناب محمدي صلي الله عليه و اله است.» [101] .

[ صفحه 96]

حال كه طبيعت حق طلب انقلاب اسلامي دشمن ساز است، بر ما فرض است كه نقشه هاي پيدا و پنهان دشمن را بشناسيم تا هيچ گاه دشمن نتواند ما را غافلگير كند. مهم ترين تدابير در برابر نقشه هاي دشمن عبارتند از:

ضعف كار خود را پيدا مي كند و به جبران آنها مي پردازد. شما هم بايستي در نوبت بعد ضربه ي ابتكارآميز ديگري بزنيد.» [103] .

را نسبت به مسايل كشور و مسايل انقلاب و اسلام روز به روز بيشتر كنند. به خباثتها و توطئه هاي دشمنان درست توجه كنيد.» [105] .

ملت ايران يا مسؤولان اين كشور بخواهند با روشهاي معمول دنيا، انقلاب را به جايي و براي كسي صادر كنند؛ بلكه موضوع اين است كه وقتي تفكر و درك اسلامي و الهي و بينش نوين براي جمعي از مسلمين مطرح مي شود، به طور طبيعي همه ي فضاي عالم اسلام بنا بر ظرفيت و موقعيت خود، از آن بينش و درك استفاده خواهند كرد.» [107] .

بدين ترتيب طبيعت انقلاب اسلامي ما فراملي و بلكه فراجهاني است، يعني علاوه بر قلمرو مادي جهاني، فضاهاي معنوي و روحاني را نيز شامل مي شود.

چنانچه مقام معظم رهبري (مدظله) فرموده اند:

«دائما در طول ده سال گذشته (دشمنان) تبليغات مي كردند كه جمهوري اسلامي متزلزل و رو به زوال است، اما در حقيقت عمل آنها نشان داد كه نظام ما كلمه و شجره طيبه است كه اصلها ثابت و فرعها في السماء تؤتي اكلها كل حين باذن ربها»

اينك براي تشكيل جامعه جهاني اسلام، توجه به عوامل زير ضروري است:

سازماندهي و تعميق كنند؛ ما اين را لازم داشتيم. يعني ما آن جا احتياج نداشتيم كه پيام را ببريم؛ بلكه لازم بود كاري بكنيم كه آنچه را كه خود رفته است عمق پيدا كند. تعميق، كار لازم دارد.» [108] .

است.

[ صفحه 101]

حسنه [112] نام گرفته است. لذا ما امروز بايد كارآمدي ارزش هاي ديني را كه جهانگير شده است، با افتخار تبليغ كنيم، در غير اين صورت مقصر خواهيم بود. چنانچه مقام معظم رهبري (مدظله) فرموده اند:

«ما وظيفه ي خود مي دانيم كه با صداي بلند و توان بالا، مفاهيم و ارزش ها و احكام و معارف اسلامي را كه مايه ي نجات ملت ها و مستضعفان و مظلومان است، اشاعه دهيم. ما احساس مي كنيم كه اگر به اين تكليف عمل نكنيم، مقصريم.» [113] .

بنابراين با توجه به عوامل چهارگانه ي فوق بايد تجربه ي حكومت ديني را با حفظ تمامي اصول و معيارهاي آن، به دنيا عرضه كنيم. بديهي است كه اگر ارزش ها را خوب نشناسيم و خوب معرفي نكنيم، در سرنوشت اسلام تأثير منفي خواهد داشت و لطماتي وارد مي كند كه جبران آن كار آساني نخواهد بود.

از اين جهت، در جامعه ي اسلامي، كلمه ي ولايت به حكومت اطلاق مي شود و رابطه ي بين ولي و مردم، يك رابطه ي ولايتي است و ارتباط و اتصال آنها، غير قابل انفكاك مي باشد.» [115] .

بنابراين محور وحدت در جامعه ي اسلامي ولايت است. در جامعه اي كه در رأس آن ولي قرار دارد، داور بين اختلافات اوست و آنچه را او حكم مي كند همگان مي پذيرند و در سايه ي اطاعت صادقانه از او اختلافات حل مي گردد. بر اساس همين، قرآن كريم مي فرمايد:

«يا ايها الذين ءامنوا اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و اولي الامر منكم، فان تنازعتم في شي ء فردوه الي الله والرسول ان تؤمنون بالله و اليوم الاخر.»

[ صفحه 104]

اي كساني كه ايمان آورده ايد از خدا و رسول و ولي امر اطاعت كنيد و اگر در موردي اختلاف كرديد آن را به خدا و رسول ارجاع دهيد، اگر به خدا و روز جزا ايمان داريد.

از سادگي و زهد او سؤال مي شود، فرمودند:

ان الله تعالي فرض علي ائمه الحق، ان يقدروا انفسهم بضعفة الناس كيلا يتبيغ الفقير فقره. [117] .

همانا خداوند بر (كارگزاران) عدل و حق واجب كرده است كه در حد مردم فقير جامعه زندگي كنند تا مردم فقير از عدل و همدردي آنها نااميد نشوند.

بدين ترتيب ساده زيستي و با فقيران زاهدانه برخورد كردن، بستر اعتماد و همدلي بين مردم و مسؤولين را فراهم مي كند. اگر مسؤولين خود در رفاه و آسايش زندگي كنند، ولو اينكه به فكر مردم هم باشند و براي رفاه آنان تلاش كنند، اعتماد آنها را از دست خواهند داد.

مي نويسند، انواع

[ صفحه 106]

اتهام را به آنان مي زنند، اين نوشته را بدون هيچ مانع و رادعي به چاپ رسانده تا هر جا كه خواننده يي بيابند، منتشر مي كنند و علي رغم ميل خود، عملا وجود آزادي را اثبات مي كنند.» [118] .

البته معيارها در توسعه ي سياسي، اخلاق خوب و تحمل و مدارا و پرهيز از تخريب يكديگر به ويژه رعايت مصالح نظام است و آن به عنوان حد توسعه بايد رعايت شود. چنانچه مقام معظم رهبري (مدظله) فرموده اند:

«به يك نكته توجه كنيد كه اگر همين اظهار نظرهاي سليقه يي - كه خيلي هم طبيعي به نظر مي آيد و در يك جامعه، به خصوص در يك جامعه ي اسلامي و آزاد مثل جامعه ي ما، اجتناب ناپذير، بكله لازم است - از حدود خود خارج شد، قطعا به نفع دشمن است. در اين مخالفت هاي جناحي و گروهي با يكديگر، بايد حدود را نگه داريد.» [119] .

[ صفحه 109]

آحاد مردم از امتيازات و خيرات نظام اسلامي به صورتي عادلانه بهره مند شوند و هيچ كس بدون دليل، امتياز ويژه اي نداشته باشد.» [120] .

بنابراين يكسان نگري افراد در برابر قانون و اعطاي امتيازات بر اساس قابليت ها و شايستگي ها، آهنگ عدالت را در جامعه به صدا در مي آورد و تدريجا هر كسي را در جايگاه حقيقي خود قرار مي دهد، و عدالت به سهولت منزلت هر كس را معين مي كند، به طوري كه مولاي متقيان علي عليه السلام فرمودند:

«العدل يضع الامور مواضعها.»

البته اجراي عدالت و اهميت آن در رشد طبيعي جامعه، مستلزم دادن آگاهي هاي لازم و تحليل درست به مردم است. از اين رو مقام معظم

[ صفحه 110]

رهبري (مدظله) فرموده اند:

«اجراي عدالت بايد به صورت يك فرهنگ درآيد و مردم معناي عدالت را بفهمند و ضرورت اجراي آن را درك كنند و در اين صورت است كه اجراي عدالت قابل تحمل خواهد بود.»

ايشان همچنين راهبردهاي عدالت را طي بيانات مختلفي مشخص فرموده اند كه مهم ترين آنها عبارتند از:

«اين جانب به طور مستمر و دست كم از ده منبع مستقل از همه نقاط كشور اطلاع و خبر كسب مي كنم و از مسائل مختلف مطلع مي شوم، هدف اصلي ما اين است كه در كشور هيچ فردي از گرسنگي رنج نبرد، اكنون دوره ي سازندگي است و عده اي در حال انباشتن ثروت هستند؛ اما در كنار آن نمي توان تحمل كرد كه عده اي فقير، نتوانند سد جوع و رفع گرسنگي كنند.» [121] .

اين مطلب بسيار مهمي است كه از ذهن نوراني رهبر بزرگوارمان بدور نمانده است، و مسؤولان برنامه ريزي كلان اقتصادي بايد آنرا مهم و رمز موفقيت طرح هاي خود تلقي كنند.

روي ديگر توسعه كه رهبر معظم انقلاب اسلامي به آن اشاره فرموده اند آن

[ صفحه 111]

است كه درآمدهاي ايجاد شده از توليد در كجا و براي چه طبقه اي مصرف مي شود؟

«مهم آن است كه ثروت ايجاد شده به كجا مي رود و چه كسي از آن استفاده مي كند؟ آيا بودجه در بخشي كه اساسي تر و نفع آن عمومي تر است، جذب شده و يا اينكه چه تأثيري در زمينه هاي توليد و اشتغال داشته است. البته مسلم آن است كه دولت و مجلس ما بودجه براي امور غير لازم و مضر اختصاص نخواهد داد، بدون ترديد اولويت ها متفاوت است و بايد ديد كه پول و تلاش در كجا و براي چه طبقاتي مصرف و سرمايه گذاري مي شود.» [122] .

نكته ي بسيار مهمي كه در اين فراز از بيانات مقام معظم رهبري (مدظله) وجود دارد، اين است كه مردم همواره بيشترين ضررها را از ناحيه ي عدم شناخت به

حقوق اجتماعي خود متحمل مي شوند، و فرصت طلبان سودجو هم از همين نكته سودجويي را آغاز مي كنند و چيزي كه ضرر آنها را در پي دارد، به عنوان ضرر عمومي تلقي كرده واذهان مردم را نسبت به آن مخدوش مي كند. چنانچه مقام معظم رهبري (مدظله) فرمودند:

«بايد قدرت و تحليل و فهم و درك مردم از مسائل سياسي جامعه افزايش يابد تا صاحبان نفوذ نتوانند بر ذهن هاي مردم اثر بگذارند.» [123] .

عدالت اجتماعي از جمله مسائلي است كه سودجويان جامعه از تعميم آن وحشت دارند، و سعي مي كنند با به كارگيري همه امكانات خود مانع تحقق آن گردند، زيرا در فضاي عدالت جايي براي زياده خواهي و منفعت طلبي آنها باقي نمي ماند. چنانچه مقام معظم رهبري (مدظله) با اشاره به خطر اين قبيل افراد فرموده اند:

«عدالت، عده اي را زخمي و ناراضي مي كند و اعتراض كساني را كه در صدد سوء استفاده از اموال عمومي هستند برمي انگيزد و در چنين مواقعي اين گونه

[ صفحه 112]

افراد با تكيه بر امكانات و ثروتي كه در اختيار دارند مسأله درست مي كنند.» [124] .

النفس و بي غرض را در جذب خود مي كند. بنابراين اگر عدالت نباشد، هيچ يك از اهداف انقلاب تحقق پيدا نخواهد كرد. به همين خاطر مقام معظم رهبري (مدظله) در تأكيد بر استقرار عدالت فرموده اند:

«استقرار عدالت كار اساسي و اصلي مسؤولان و دولتمردان ايران اسلامي است و ما در تلاش هستيم تا به معناي حقيقي كلمه جامعه اي عادلانه را بنيان نهيم.» [125] .

بنابراين اقتصاد به عنوان يك اصل مهم در روابط انساني تعريف خود را از عدالت، اخذ مي كند و همچنين مالكيت عمومي يا خصوصي يا عمومي و خصوصي از عدالت اعتبار مي گيرند. مثلا اگر كسي به عدالت بگويد، من مي خواهم ملاك همه چيز باشم و سرمايه را تا آنجا كه مي خواهم انباشته كنم، قطعا پاسخ عدالت به اين تقاضا منفي است. عدالت مي گويد: تو مالك كار و تلاش خود هستي و من به استعداد و خلاقيت تو ارج مي نهم؛ لكن كار و تلاش و سرمايه ات را به من عرضه كن تا حد مالكيت تو را در تعريف سرمايه و حاصل تلاشت مشخص كنم.

آنان كه عدالت خواه و عدالت پذيرند، از اين پيشنهاد استقبال مي كنند و آنچه

[ صفحه 113]

دارند تسليم مي كنند. عدالت بر اساس مصالح كلي تصميم گيري مي كند و مازاد بر نياز او را به جامعه مي بخشد و به جاي آنها ارزش هاي معنوي و مزاياي اخروي را به او مي بخشد، اينجاست كه تحول اخلاقي نقش كارساز خود را به عنوان پشتوانه ي عدالت اجتماعي نشان مي دهد.

مي دانند كه با بذل و انفاق مال و سرمايه به پاي عدالت، چه فضائل گرانبهايي را در دنيا و آخرت تحصيل مي كنند. تحقق فضائل اخلاقي مستلزم رفع رذايل و مفاسد اخلاقي و اجتماعي است، و در آن صورت عدالت به سهولت فرمانروايي مي كند و جامعه را به بهشت و گلستان تبديل مي نمايد، از اين رو مقام معظم رهبري (مدظله) ضمن اينكه از تحول اخلاقي به عنوان گام چهارم انقلاب ياد مي كنند مي فرمايند:

«بدون يك تحول اخلاقي عميق و گسترده، قادر به اجراي عدالت اجتماعي آن گونه كه مورد نظر اسلام است نخواهيم شد.» [126] .

مخصوصا حكومتي كه مبتني بر عدل و ارزش هاي اسلامي است، بيش از هر جامعه ديگري به اخلاق و خلقيات ديني نيازمند است؛ و اساسا بدون تحول اخلاقي، عدالت اجتماعي استقرار نخواهد يافت و اهداف حكومت اسلامي پياده نخواهد شد. اين نكته مهمي است كه رهبر بزرگوارمان در اهميت آن فرموده اند:

«اين راست است كه پيامبر صلي الله عليه و اله فرمودند:" انما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق ". اين حديث از طريق فرقين - فرق اسلامي - نقل شده است، شيعه و سني نقل كرده اند. اين "انما" خيلي معنا دارد. يعني اساسا بعثت من براي اين است، هدف اين است، بقيه مقدمه است، "لاتمم مكارم الاخلاق " تا اين كه مكارم الاخلاق، در ميان بشر و افراد جامعه در ميان انسان ها و اين امت كامل بشود.

[ صفحه 114]

رشد پيدا كند و همه از آن برخوردار بشوند و انسان بشوند، بايد اخلاق انساني را در خودمان تقويت و تكميل كنيم با اين، آن

قدم بعدي و خيلي مهم است. اگر در جامعه اي كه متعلق به اسلام است، در نظامي كه اركان آن، اركان اسلامي است، ما از اخلاق الهي بدور بمانيم و دنبال هوس ها، خودخواهي ها و خودپرستي ها برويم و هر كس تلاش كند براي اينكه بيشتر به دست بياورد، بهتر بخورد و بهتر زندگي كند، از دست اين و آن بقاپد و اگر لازم باشد، بيش از حق خود استفاده و تصرف كند، نه گذشتي باشد و نه ايثاري، اين چه حكومتي خواهد بود؟ چه اسلامي و چه جامعه اسلامي خواهد بود؟ [127] .

بنابراين هيچ چيز در جامعه تحقق پيدا نمي كند مگر اين كه همه به اخلاق اسلامي متخلق شويم، به ويژه عدالت اجتماعي بدون پشتوانه اخلاق، مفهومي نخواهد داشت. عدالت تنها در سايه ي اخلاق مي تواند تعميم پيدا كند، حال ببينيم عدالت اجتماعي، مفهوم مالكيت را در پرتو اخلاق چگونه تفسير مي كند؟

115]

عدالت در نفس است، در آن صورت هر چه عدالت حكم كند، انسان مي پذيرد، و اين جان كلام مقام ولايت است كه تحول اخلاقي را متضمن اجراي عدالت دانسته اند. در زمينه كسب و كار و مالكيت، احكامي كه عدالت براي انسان مؤمن صادر مي كند، عبارتند از:

موطن خود بازمانده اند و نياز به هزينه ي سفر دارند، بلكه مصداق اصلي آن خانواده هاي پرجمعيت و افراد عيالوارند كه قادر به تأمين هزينه ي زندگي روزمره ي خود نمي باشند و خرجشان با دخلشان همخواني ندارد. كسي كه با

[ صفحه 116]

وجود اين افراد در جامعه به فكر پركردن جيب خود است، و زندگي پر طمطراق اشرافي راه انداخته است، بي شك برادر شيطان است.

به عبارتي درود تو) بر ايشان مايه ي آرامش آنها است، و خداوند شنونده و آگاه است.

زكات، هم مايه ي طهارت و رشد و نمو فردي است و هم موجب طهارت و سلامت جامعه مي شود. زيرا تمركز ثروت در دست فرد هم باعث فساد و تباهي اخلاق او مي شود و هم اينكه شكاف عميق طبقاتي در جامعه ايجاد مي كند كه مفسده ي آن به مراتب بيشتر از فساد فردي است. وقتي زكات به عنوان يك فرهنگ عمومي تبلور يابد، ضمن تضمين طهارت و سلامت اخلاقي و اقتصادي جامعه،

[ صفحه 117]

باعث آهنگ رشد و تعالي او مي گردد. بنابراين ملاحظه مي شود كه چقدر احكام اسلامي به هم مرتبط و مكمل يكديگرند، خداوند متعال به جا آوردن نماز (ميت) را منوط به اخذ زكات مي كند، تا از اين طريق به ما بفهماند كه فرهنگ نماز و روح نياز به درگاه احديت، بدون تحقق ساير اعمال ديني ممكن نيست.

بنابراين خمس و زكات و ساير ماليات ها، بودجه ي زيادي را در اختيار دولت اسلامي قرار مي دهد تا به راحتي بتواند نيازمنديهاي محرومان جامعه را در زمينه هاي مختلف نظير: آموزش همگاني، بهداشت و درمان، ايجاد اشتغال و ابزار كار تأمين نمايد. اخذ اين نوع ماليات ها در نظام حقوقي اسلام، توجه اين مكتب الهي را به رفع حوايج محرومان و زدودن فقر و تنگدستي در جامعه نشان مي دهد.

امام صادق عليه السلام درباره ي فلسفه ي زكات در اسلام مي فرمايد:

«انما وضعت الزكوة اختبارا للاغنياء و معونه للفقراء و لو ان الناس ادوا الزكوة اموالهم ما بقي مسلم فقيرا محتاجا... و ان الناس ما افتقروا و لا

احتاجوا و لا جاعوا و لا عروا الا بذنوب الاغنياء.» [132] .

زكات براي امتحان ثروتمندان و كمك به نيازمندان قرار داده شده است. اگر مردم زكات اموال خود را مي پرداختند، مسلماني فقير و نيازمند پيدا نمي شد... مردم، فقير، محتاج، گرسنه و برهنه نشده اند مگر بخاطر گناه ثروتمندان.

به راستي اين حديث چه زيباست، زيباتر آنكه احاديثي از اين قبيل را در رسانه هاي عمومي تبليغ كنيم تا مردم ما به امور پرداخت خمس و زكات و ديگر مالياتها بيشتر تشويق شوند، و مسؤوليت خطير توانمنديهاي مالي را بدانند، و حق نيازمندان در اموال خود را ملحوظ بدارند.

و اقامه ي نماز مي كنند و از آنچه روزيشان داده ايم، انفاق مي نمايند.

مسلمان واقعي هميشه به فكر مشكلات و گرفتاري هاي همنوعان خود در جامعه است، هيچگاه دوست ندارد كه زن و فرزندان او در آسايش باشند، اما ديگران به سختي روزگار سپري كنند. حتي خود را به سختي مي اندازد تا آسايش ديگران را تأمين كند، خداي متعال از اين قبيل افراد به عنوان رستگاران واقعي ياد مي كند:

«و يؤثرون علي انفسهم و لو كان بهم خصاصة و من يوق شح نفسه فاولئك هم المفلحون.» [134] .

آنچه را كه خود نياز دارند به ديگران مي بخشند (و نفسي سيال و ايثارگر دارند و همواره بهترين چيزهاي زندگي خود را به نيازمندان مي دهند).

روحيه ايثار و گذشت بسيار و ستودني است. آثار تأثير اخلاق و بندگي خدا در زندگي همين است كه انسان مؤمن با بذل جان و مال و علم و ثروت، مبلغ دين خدا و مروج ارزش هاي اسلامي در جامعه باشد. ما بايد از طريق همين ابزارها، اخلاق اسلامي را به متن زندگي خود بياوريم. يعني يك كاسب مي تواند با كسبش

[ صفحه 119]

مروج دين باشد، به طوري كه وقتي نياز او تأمين شود، در فروش كالا، سود از مردم نگيرد يا براي كساني كه واقعا محتاجند، دعاي خير آنان را قيمت كالا به حساب آورد. يا پزشكان مؤمن وقتي هزينه ي زندگي و كار آنها تأمين شد، مجاني بيماران را معالجه كنند، و نام اين كار را انفاق بگذارند و يا مسؤولان و كارمندان وقت بيشتري را صرف امور مردم محروم و بي پناه بكنند و با نيت

انفاق از خداي منان مزد و ثواب طلب كنند، معني زهد اسلامي همين است كه انسان به قدر توان تلاش كند و به قدر نياز بخورد، به اضافه اينكه مازاد بر نياز را حق ديگران بداند به طوري كه مولاي متقيان علي عليه السلام فرمود:

ما كسبت فوق قوتك انت فيه خازن لغيرك [135] .

آنچه را كه مازاد بر نياز خود كسب كردي حق ديگران است و به عنوان امانت نزد تو است.

انفاق كيميايي است كه ارزش مادي را تبديل به ارزش معنوي مي كند كه از نظر قيمت با ماديات اصلا قابل مقايسه نيست و كيمياگر در اينجا خداست، و اين گونه است كه فرمود: ان تقرضوا الله قرضا حسنا يضاعفه لكم [136] .

ماهيت قرض الحسنه، تحصيل گوهر معنويت از سوي خداي تبارك و تعالي است. خوشا آنان كه دايم در حال معامله با خدا هستند، آنان كه در نماز به خدا دل داده اند، زندگي و اموال خود را نيز به سائل مي دهند:

هر كه شد عاشق به حق دل مي دهد

قوت ايامش به سائل مي دهد

هر كس اين دو صفت را ندارد، اهل حرص و هوي است، آن گاه كه دارد عياشي و ولخرجي مي كند و آنگاه كه ندارد، عجز و انابه مي كند. قرآن كريم چه زيبا مي فرمايد:

«ان الانسان خلق هلوعا. اذا مسه الشر جزوعا و اذا مسه الخير منوعا. الا المصلين الذين هم علي صلاتهم دائمون، و الذين في اموالهم حق

[ صفحه 120]

معلوم، للسائل و المحروم و الذين يصدقون بيوم الدين.» [137] .

همانا انسان حريص آفريده شده است، هرگاه شري به او برسد جزع مي كند و هرگاه خيري به او برسد، از ديگري منع مي كند (و خدا را فراموش مي كند). مگر نمازگزاران كه در نمازشان دايم هستند و در اموالشان حقي براي سائل معلوم است و كساني هستند كه از روي صدق به قيامت ايمان دارند.

پس مسلمان واقعي در نمازش دايم، يعني پيوسته در ياد خداي متعال است و در اموال خود همواره حقي را براي محرومان منظور مي كند، و در هنگام بخشش احساس مالكيت نمي كند، بلكه خود را امانت دار حق سائل و دردمند مي داند، و اين روحيه از كمال ايمان و صدق اعتقاد او به روز قيامت نشأت مي گيرد.

بنابراين تحول اخلاقي و حاكميت آن در جامعه، همه ي احكام و ارزش هاي ديني را هويتمند و جهت دار مي كند، و نشان هويتمندي حاكميت، عدالت اجتماعي است و اين است سر بيان نبي اكرم صلي الله عليه و اله كه فرمود:«بعثت لاتمم مكارم الاخلاق». پس عدالت اجتماعي از يك سو اعتبار و ارزش خود را از اخلاق وام مي گيرد و از سوي ديگر زمينه ساز استقرار فضائل اخلاقي در جامعه است. بنابراين عدالت و اخلاق، دو هدف عمده و زيباي نظامهاي اجتماعي اسلامي است و اين در شكل جمهوري اسلامي جلوه كرده است و از اين رو ما نيز بايد با سازندگي اخلاقي آن گونه كه رهبر عزيز ما فرموده اند، عدالت مطلق را در كشور به اجرا درآوريم تا آرزوي ديرينه ي مردم و مسؤولين نظام ما در نهايت كمال خود تحقق يابد:

«جامعه بايد از لحاظ اخلاقي ساخته شود تا بتوان عدالت

كامل را در آن اجرا كرد و ما خدا را شكر مي كنيم كه در نظام جمهوري اسلامي تفاخر به ثروت، انباشته كردن مال و منال و زندگي در خانه هاي آن چناني از نظر مردم و مسؤولان كشور يك امر منفي محسوب مي شود و اين وضعيت، حركت كشور به سمت عدالت را نشان مي دهد.» [138] .

[ صفحه 121]

پس در سايه ي تحول اخلاقي، عدالت به حاكميت مي رسد، در حكومت عدل و انصاف، انسان مؤمن خود را مالك هر چيزي نمي بيند، بلكه امانت دار حقوق مردم است كه با مبادله ي صحيح آن در جامعه، ارزش هاي معنوي را در دنيا و آخرت تحصيل مي كند، بنابراين با رعايت اين شرط اگر كسي صاحب پول و سرمايه شد، بايد بداند كه در روند مبادلات او خللي رخ داده است. در اين صورت بايداندوخته هاي مازاد بر نياز خود را حق نيازمند بداند و بر او واجب است كه در بذل و انفاق آن بدون هيچ ترديدي اقدام كند. مولاي متقيان علي عليه السلام در اين زمينه مي فرمايد:

ان الله سبحانه، فرض في اموال الاغنياء اقوات الفقراء فما جاع فقير الا بما متع به غني و الله تعالي جده سائلهم عن ذلك. [139] .

خداوند سبحان در اموال اغنياء روزي هاي بي چيزان را واجب گردانيده، پس هيچ فقيري گرسنه نماند، مگر آن كه ثروتمندي مانع حق او شود، خداوند متعال ايشان را از اين كار در روز قيامت بازپرسي و مواخذه نمايد.

در بذل جان و مال در راه اعتلاي احكام نوراني اسلام آماده كرده است. اما كساني كه از نعمت دين و ايمان به خدا بي نصيب هستند و زالوصفتانه از پيكره ي جامعه خون مي مكند، و حرص و آز دنيا آن ها را از مال اندوزي و غارت منابع مردم بازنمي دارد، و حاكميت عدل و انصاف را با مرگ خود برابر دانسته و همواره با آن درستيزند، با اين قبيل افراد چگونه بايد برخورد نمود؟

به نظر مي رسد در گام اول بايد آن ها را از انباشت سرمايه و انحصار بي رويه برحذر داشت و خشم و نگراني مردم و مسؤولين رابه آنها گوشزد كرد، اگر بي

[ صفحه 122]

اعتنا به هشدارها همچنان به فروبردن چنگ و دندان تيز خود بر پيكر جامعه ادامه دادند، بي درنگ بايد با آنها برخورد شود و قانون بايد ضمن مهار رشد بي رويه سرمايه داري، صلاحيت اين قبيل افراد را براي كسب و كار عمومي منتفي اعلام كند، تا آن كه خود را اصلاح كنند و زندگي در سايه عدالت و زهد را بپذيرند. سركوب سودجويان حريص نه تنها لطمه اي به اقتصاد و روند توسعه نمي زند بلكه باعث رشد و پويايي بيشتر آن نيز مي شود و اين از مصاديق اجراي عدالت است. رهبر عزيز انقلاب نيز برخورد قدرتمندانه براي اجراي عدالت را توصيه فرموده اند:

«شما خيال مي كنيد عدالت اجتماعي را در جامعه مي شود با نصيحت، توصيه، التماس و با خواهش به وجود آورد؟ عدالت اجتماعي، رفع تبعيض و كمك براي استقرار تساوي در قانون را مگر مي شود بدون قدرت، در سطح داخل جامعه به يك صورت و در سطح

جهان به صورت ديگر به وجود آورد؟» [140] .

طرد و تأديب افرادي كه با تضييع حقوق كارگران و حتي سرقت دانش فني متخصصان، موقعيت پولي و ملكي كلاني را در جامعه بدست آورده اند، براي حفظ ثبات نظام و دلگرمي مردم امري ضروري است، اينها نه تنهادر وقت حادثه ياور انقلاب نيستند، بلكه در صف دشمنان قرار مي گيرند و تا مي توانند به انقلاب ضربه وارد مي كنند، كما اينكه اكنون هم شيوه كار و زندگي آن ها خطري بالقوه براي نظام جمهوري اسلامي است، ما براي بيمه كردن انقلاب اسلامي از خطر فرهنگ سرمايه داري بايد عدل و زهد را همان گونه كه رهبر عزيز ما فرموده اند، به عنوان شاخص اصلي تأمين امنيت و حفظ نظام به صورت فرهنگ در آوريم، تا همه به آن مسلح شده و با بيداري و آگاهي كامل از ارزش هاي انقلاب اسلامي دفاع كنيم:

«جامعه ي اسلامي ايران كه با انبوهي از خطرات و دشمني ها رو به رو است، بايد زهد اميرالمؤمنين علي عليه السلام را مورد توجه قرار دهد و آن را به صورت يك فرهنگ درآورد و همه آن را بدانند، بگويند و بخوانند و در اين صورت است

[ صفحه 123]

كه اعمال چنين عدل و زهدي، نظام اسلامي را نه تنها به خطر نمي اندازد، بلكه آنرا قوي تر و آسيب ناپذيرتر هم مي كند. زيرا انسان هايي كه در برابر لذات و مطامع دنيا و شهوات زندگي از خود بيخود نمي شوند، در لحظه ي خطر، در مقابل دشمنان مي ايستند و جامعه، نظام و ملت خود را نجات مي دهند.» [141] .

بنابراين از آنجا كه حدود كارها و مالكيت ها

در اسلام تابع عدالت اجتماعي است، برخورد همه جانبه با كساني كه از عدل و قسط مي گريزند و تبعيض و نابرابري را در جامعه دامن مي زنند، امري معقول و خداپسندانه است و دولت اسلامي مأمور است مرز مالكيت ها و سرمايه ها را برمبناي عدالت و قسط اسلامي به مقتضاي شرايط با حفظ همه ارزش هاي ديني و انساني تنظيم و به اطلاع عموم برساند. از اين رو رهبر معظم انقلاب اسلامي نوسازي معنوي را به مفهوم استقرار عدالت اجتماعي دانسته و معتقدند:

«نوسازي معنوي به مفهوم استقرار عدالت اجتماعي بايد شتاب بيشتري كند، زيرا اگر سازندگي در جهت استقرار عدالت، از بين بردن تبعيض، برابري حقوق و احياي كرامت زن و مرد مسلمان نباشد، در واقع موفقيتي را به دست نياورده ايم.» [142] .

[ صفحه 127]

مقابل ابرقدرت ها داشته باشد، تأمين است؛ ماندگاري و وحدت نظام، امكان دفاع از مرزهاي كشور و نظام در مقابل دشمن، تأمين است.» [143] .

بنابراين از اين بيانات گهربار مي توان نتيجه گرفت:

1- هويت و روح دين باوري در نظام اسلامي با حضور مردم تحقق پيدا مي كند.

2- ادامه حيات واقعي نظام بدون حضور مردم ممكن نيست.

[ صفحه 128]

3- روح و حقيقت نظام مترادف با حضور مردم در تمامي صحنه هاي انقلاب است.

4- عزت و استقلال سياسي و بقاء و ماندگاري نظام با حضور مردم تأمين مي شود.

5- حضور مردم در همه امور متضمن وحدت و ثبات نظام جمهوري اسلامي است.

6- دفاع از كيان و موجوديت نظام و مقابله با دسيسه هاي دشمنان و دفاع از مرزها تنها با حضور مردم امكان پذير است.

اعتقاد عميقي كه رهبر معظم انقلاب اسلامي به مردم دارند، در هيچ كس به جز رهبران الهي نمي توان سراغ گرفت، در اين انديشه تنها بحث از حضور سياسي مردم و اطاعت بي چون و چرا از مسؤولين نظام نيست، بلكه مفهوم مردم، فوق تصور تئوريهايي است كه مدعي دموكراسي و حقوق آزادي ملت ها هستند، چرا كه در اين نوع حكومت ها همان گونه كه تجربه شده است، هويت مردم با قيد اهداف سياسي زمامداران حاكم تعريف شده است و تعليمات اخلاقي آنها نه تنها واكنش مثبتي در مقابل نيازهاي روحي و دروني مردم نبوده است، بلكه پوچ گرايي و خودفراموشي نيز ارمغان آن بوده است.

اما در قلمرو ولايت وانديشه ديني مقام معظم رهبري كه متأثر از تعاليم اسلام

و سيره ي معصومين عليهم السلام است، مردم به عنوان پديده اي هويتمند و واقع گرا تعريف شده اند كه همه باورها و اميدها و كمال جوئيهاي خود را در قلمرو ولايت جستجو مي كنند.

در آينه ي ولايت، رهبر و مردم يك حقيقت واحدند، به طوري كه رهبر، خود را از دل و ديده ي مردم نگاه مي كند، مردم هم براي خود اصالتي مجزا از ولايت قائل نيستند.

اين واقعيتي است كه بايد به عنوان دكترين جديد در مقوله ي فلسفي حكومت و رهبري به دنياي محققان و تحليل گران علم حقوق و سياست عرضه شود تا در

[ صفحه 129]

قضاوت پيرامون رهبري كه با اقتداري الهي و معنوي، خود را محو در مردم خداجو مي بيند، دچار اشتباه نشوند، و در كشف راز اقتدار و قدرتي كه هر چه بيشتر شود، به مردم منتقل مي گردد، با همه توان تلاش كنند. البته اين حقيقت را مردم با قلب پاك و سرشار از خلوص خود دريافته اند، و راز عزت و سربلندي و امنيت و آرامش رواني و اجتماعي خود را در اطاعت صادقانه از مقام ولايت مي دانند، و اين كلام نوراني حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام را تحقق بخشيدند كه فرمود:

«الامامه نظاما للامه و الاطاعة تعظيما للامامة.» [144] .

امامت و ولايت مايه آرامش و نظم امور مردم و اطاعت از امام موجب عظمت واقتدار امامت و ولايت است.

البته مردمي كه مخاطب مقام ولايت واقع مي شوند، شامل افراد با ايمان، آگاه، ايثارگر، وحي شناس، بي اعتنا به ظواهر دنيا و بطور كلي حزب الله مي باشند، يعني افراد حريص، حيله گر، فاسق، اشراف پرست و دين به دنيا

فروش از اين قاعده خارجند اگر چه در بين مردم زندگي مي كنند و به همين خاطر در ايدئولوژي اسلام به مردمي كه مخاطب امام و مقام معظم رهبري (مدظله) قرار مي گيرند، اصطلاحا امت گفته مي شود. به هر حال توجه به مردم به عنوان خاستگاه اصلي حكومت از زمان ظهور دين اسلام جزو برنامه هاي رسول اكرم صلي الله عليه و اله بوده است كه به عنوان نمونه به مواردي از آن در اين جا اشاره مي كنيم.

ثعلبي با اسناد خود از عبدالله بن مسعود نقل مي كند كه: گروهي از اشراف قريش پيش پيغمبر صلي الله عليه و اله آمدند، در اين حال پيغمبر صلي الله عليه و اله با صهيب و خباب و بلال و ديگر ضعفاي مسلمانان نشسته بود، اشراف قريش گفتند: يا محمد! به جاي قوم خودت (قريش) به همين ضعفا و بينوايان دل خوش كرده اي.

آيا ما پيروان اين افراد بينوا بشويم؟ آيا اينان هستند كه خدا به ايشان احسان كرده است؟ ضعفا و فقرا را از پيرامون خود طرد كن، شايد تو آنها را طرد كني، ما هم از تو پيروي كنيم.

[ صفحه 130]

در اين موقع بود كه آيه ذيل نازل شد.

«و لا تطرد الذين يدعون ربهم بالغدواة و العشي يريدون وجهه ما عليك من حسابهم من شي ء و ما من حسابك عليهم من شي ء فتطردهم فتكون من الظالمين» [145] .

آنان را كه صبحگاهان و شامگاهان خدا را مي خوانند و فقط وجه الله را مي خواهند، طرد مكن، از حساب موقعيت آنان چيزي بر تو نيست و بالعكس از حساب موقعيت

تو به آنان چيزي نيست، اگر آنان را طرد كني از ستمكاران خواهي بود.

سلمان و خباب گفته اند: آيه مزبور درباره ما نازل شده است، بدين ترتيب كه گروهي از اشراف ديدند كه پيامبر صلي الله عليه و اله با ضعفاي مسلمانان نشسته است، فقرا را تحقير نمودند و گفتند: يا رسول الله، اگر اين فقرا را از پيرامون خود دور كني، ما با تو مي توانيم بنشينيم، زيرا نمايندگان و گروه هاي عرب پيش تو مي آيند و از اين كه ما را با اين بردگان همنشين ببينند سرافكنده مي شويم.

پس از آنكه گروهها و نمايندگان آمدند و شما را ديدند و رفتند مي توانيد بردگان را به حضور خود بپذيريد.

پيامبر صلي الله عليه و اله جهت اشتياق به ايمان آنها كه موجب سرعت پيشرفت اسلام بود، پيشنهاد آن اشراف را پذيرفت. اشراف به گفتگوي زباني قناعت نورزيده، گفتند: بايد قرارداد كتبي بنويسيد.

پيامبر صلي الله عليه و اله كاغذي خواست و علي عليه السلام را احضار فرمودند كه قرارداد را بنويسد، در اين حال ما در طرف ديگر نشسته بوديم، جبرئيل نازل شده و آيه «و لا تطرد» را آورد.

پيامبر اكرم صلي الله عليه واله پس از تلقي آيه، كاغذ راانداخت و رويش را به سوي ما گرداند، ما هم به او نزديك شديم، در اين حال مي گفت: «كتب ربكم علي نفسه الرحمة» پروردگار شما، رحم و محبت (درباره بينوايان) را به خودش مقرر كرده است.

[ صفحه 131]

پس از اين حادثه همواره با او مي نشستيم، هر موقع كه مي خواست برمي خاست و مي رفت و ما را

به حال خود مي گذاشت، آن گاه اين آيه نازل شد:

«و اصبر نفسك مع الذين يدعون ربهم بالغداوة و العشي يريدون وجهه و لا تعد عيناك عنهم تريد زينة الحيوة الدنيا و لا تطع من اغفلنا قلبه عن ذكرنا و اتبع هويه و كان امره فرطا.» [146] .

اي پيامبر!: خود را به ارتباط و همنشيني با مردمي كه صبحگاه و شامگاه خداي خود را مي خوانند، متحمل ساز. ديدگان خود را از آن مردم با ايمان براي خواستن مزاياي دنيوي برمگردان و كسي را كه قلبش را از ياد خود غافل ساخته ايم و تابع هواي نفس شده و كارش تجاوز از اعتدال گشته است اطاعت نكن.

پيامبر صلي الله عليه و اله بعد از نزول اين آيه با ما مي نشست و آنقدر به ما نزديك مي شد كه نزديك بود زانوي ما با زانوي پيامبر صلي الله عليه و اله تماس پيدا كند و موقعي كه ساعت رفتن فرامي رسيد، برمي خاستيم و مي رفتيم و او را در همان حال مي گذاشتيم و به ما مي فرمود:«سپاس خداي را كه مرا از دنيا نبرد تا اين دستور را داد كه همنشيني و دمسازي و هماهنگي با شما داشته باشم، زندگيم با شما است و مرگم با شماست.» [147] .

شأن نزول آيات فوق تقريبا مورد اتفاق همه مفسرين است و آنهايي هم كه مطالب را به شكلي ديگر نقل كرده اند، در مضمون با اكثريت موافق مي باشند.

در هر حال اين آيات و ده ها آيه ديگر در قرآن، مردم را به عنوان ركن اصلي حركت نظام اسلامي دانسته و با بيان اوصاف آنان، پيامبر صلي الله

عليه و اله را موظف به طرد عناصر سودجو و فاسق مي كند، به طوري كه حركت اجتماعي بعثت با موضع گيري عليه طبقه اشراف و بي درد جامعه آغاز مي شود.

حتي كساني كه براي حفظ منافع خود، دين را به ظاهر پذيرفتند و حاضر شدند با حفظ مواضع طبقاتي و گرايشهاي فرهنگي و كر و فر خاص طبقاتي، دعوي دين و مسلماني هم بكنند، نيز مقبول خداي تعالي قرار نگرفتند و خداوند رسولش را از آنان برحذر داشت:

[ صفحه 132]

عبس و تولي. ان جاءه الاعمي. و ما يدريك لعله يزكي. او يذكر فتنفعه الذكري. اما من استغني. فانت له تصدي. و ما عليك الا يزكي. و اما من جاءك يسعي. و هو يخشي. فانت عنه تلهي. [148] .

چرا عبوس و ترشرو گشت، چون آن مرد نابينا حضورش آمد و تو چه مي داني ممكن است او مردي پارسا باشد. و با ياد خدا آيه ي حق او را سودمند افتد. اما آنكه غني و مغرور دنيا است، چرا تو اي رسول به او توجه مي كني و اگر او به ايمان و پارسايي نپردازد. بر تو تكليفي نيست. اما كسي كه به سوي تو مي شتابد و مردي باتقوا است، تو از او خودداري مي كني؟

روايت از امام صادق عليه السلام است كه فرمود: اين سوره زماني نازل شده كه مردي از بني اميه نزد پيامبر صلي الله عليه و اله نشسته بود، پس همين كه عبدالله ابن ام مكتوم (نابينا) وارد شد و در كنار او نشست، آن مرد دارا خودش را جمع كرد، روي خود را با ناراحتي از او

برگرداند، اين سوره در اعتراض به عمل آن مرد نازل شد و پيامبر صلي الله عليه و اله را از همنشيني با اين قبيل افراد منع فرمود.

اين سوره به عنوان دستورالعمل قطعي و لازم الاجرا براي همه ي مسلمانان به ويژه زمامداران اسلامي است، تا مردمي را كه از روي علاقه و خشوع به طرف آنها مي آيند، با آغوشي باز بپذيرند و تمامي تلاش خود را براي تأمين خواسته هاي اين قشر به كار گيرند و از افراد متمول كه با خوي اشرافي گري براي خود حقي بيش از ديگران قائلند دوري گزينند، و زهد و پارسايي را سرلوحه ي كار خود قرار ندهند، حكومت اسلامي در برابر آنان مسؤوليتي ندارد.

نداريم، اين را بدانيد، هيچ چيز نداريم، يعني وضع كشور ما، بخصوص وضع جمهوري اسلامي ايران، يعني كشور ايران با نظام جمهوري اسلامي، به نحوي است كه اگر رابطه ي قلبي نباشد، اين كشور قابل اداره نيست!» [149] .

آنها را پريشان و نگران نسازد.

در نظام مقدس جمهوري اسلامي، عنايت به تهيدستان و گذشتن از خوشي هاي روزگار به خاطر تأمين آسايش و رفاه مردم، بايد جزء اعتقادات مسؤولان نظام باشد، و كساني كه بر اين اعتقاد و باور نيستند، بهتر است مسؤوليتي به آنها واگذار نشود.

عسل و مغز اين گندم و بافته هاي اين ابريشم راه مي برم، ولي چه دور است كه هوي بر من غلبه كند و حرص مرا به گزيدن طعامها وا دارد؛ حال آنكه شايد در حجاز يا يمامه (شهري در يمن) كسي باشد كه به قرص ناني دسترسي نداشته و سير شدن را در عمر خود به ياد ندارد.

بر اين اساس مولاي متقيان علي عليه السلام تا زماني كه زنده بود، هرگز سير نخورد و همواره به ياد گرسنگان و پا برهنگان بوده و شديدترين رنج ها و دردها را به جان مي خريد تا نياز آنان را تأمين كند.

اين سيره ي پسنديده بايد سرلوحه ي كار ما قرار گيرد و تأمين نيازمنديهاي مردم ضعيف و وفادار به آرمانهاي انقلاب، بعنوان عيار همه فعاليت ها و كارها تلقي گردد.

به طوري كه رهبر عزيزمان فرموده اند:

«بايد جهات ارزشي كار ملاك عمل قرار گيرد و به فرهنگ خاص ايران اسلامي كه مبتني بر ارزش هاي انقلابي و اسلامي است اهميت داده مي شود و در چنين وضعيتي است كه در تصميم گيريها به آنچه بها داده مي شود، اولويت مربوط به نيازهاي مردم است.» [153] .

بر همين اساس رهبر معظم انقلاب، در ديدار با مسؤولين شهرداري تهران به آنان فرموده اند:

«بايد به گونه اي عمل كنيم كه مردم ضعيف، مأموران شهرداري را ملجأ و پناه خود بدانند، در برخورد با اين قشرها از كليه ارفاق ها و بخشودگيهاي قانوني استفاده كنيد و در جاهايي كه امكان دارد، مقررات داخلي شهرداري ها را نيز

[ صفحه 136]

به گونه اي تغيير دهيد كه براي گذراندن زندگي و معيشت روزمره

و تأمين مسكن مورد نياز به طبقه ي پايين حتي كمك مادي و غير مادي هم بشود.» [154] .

[ صفحه 137]

بالاخره اگر كسي تصنع كرد، يك جا ظاهر مي شود كه تصنعي است - توجه مي كنيد- مثل چيز بدبويي است كه انسان بخواهد پيش خودش نگه دارد، هر چه هم آن را بپوشانيد، يك وقت بالاخره اين بوي بد، به مشام خواهد رسيد! حالت تكبر، حالت نخوت، روحيه ي اشرافيگري، روحيه ي خود را برتر دانستن، مردم را داخل آدم حساب نكردن، اينها بالاخره به صورتي بروز خواهد كرد! وقتي كه بروز كرد و مردم فهميدند، چيزي هم نمي گويند؛ اما بي اعتنايي مي كنند! آن وقت ديگر، اين محبت و صميميتي را كه شما الآن ملاحظه مي كنيد، به تدريج از بين خواهد رفت، و همه چيز تمام مي شود!» [156] .

بدين ترتيب تواضع در عمل يعني از صميم قلب مردم را دوست داشتن و در سختي هاي روزگار با آنان شريك بودن است، به طوري كه مولاي متقيان علي عليه السلام در نامه اش به عثمان بن حنيف مي فرمايد:

ااقنع من نفسي بان يقال اميرالمومنين و لا اشاركهم في مكاره الدهر؟ اكون اسوة لهم في جشوبه العيش. [157] .

آيا قناعت كنم به اين كه به من بگويند اميرالمومنين، در حالي كه در سختيهاي روزگار با آنان همدرد نبوده و يا در تلخكامي جلودار ايشان نباشم.

البته روح تواضع آن گاه در مسؤولين ملكه مي شود كه به خود بباورانند كه مسؤوليت امانتي از سوي مردم در دست آنهاست. آثار اين باور موجب مي شود كه مسووليت را آن گونه كه مردم مي خواهند حفظ كنند و هيچ گاه در جهت منافع شخصي خود از آن استفاده ننمايند. بطوري كه مولاي متقيان علي عليه السلام به

عامل خود در آذربايجان مي نويسد:

و ان عملك ليس لك بطمعه ولكنه في عنقك امانه و انت مسترعي لمن فوقك ليس لك ان تفتات في رعيته. [158] .

مبادا بپنداري، حكومتي كه به تو سپرده شده، يك شكار است كه به چنگ تو افتاده، بلكه

[ صفحه 138]

امانتي است كه بر گردنت گذاشته شده است، مبادا به استبداد و دلخواه در ميان مردم رفتار كني.

جاي دنيا به سوي خود و دين مبين اسلام جذب خواهد كرد.» [159] .

حسن توجه مسؤولين به مردم موجب مي شود كه هم زمينه سوء استفاده از مسؤوليت فراهم نشود و هم اين كه در شخصيت و آبروي افراد نيازمند به خدمت خدشه اي وارد نگردد. اين نكته ظريفي است كه در روابط با مردم بايد مورد توجه قرار گيرد. تأمين حوايجي كه به بهاي آبروي مردم نيازمند باشد، نه تنها اجر و ثوابي براي مسبب ندارد، بلكه شائبه گناه هم در آن مي رود. حكايت زير از مولاي متقيان علي عليه السلام گواه اين مطلب است:

مسعده بن صدقه از امام صادق عليه السلام نقل كرده است كه اميرالمومنين عليه السلام مقدار

[ صفحه 139]

پنج وسق خرما براي مردي فرستاد. آن مرد كسي بود كه احسان و كرامت طبع داشت، نه از علي عليه السلام تقاضايي مي كرد و نه از ديگران، مردي در آنجا بود، گفت يا اميرالمومنين! آن شخص كه از شما سئوال نكرده بود، چرا خرما براي او فرستادي؟ به اضافه اينكه يك وسق براي او كفايت مي كرد. حضرت فرمود: خداوند امثال تو را در جامعه يا ايمان زياد نكند، من مي دهم، تو بخل مي ورزي. اگر من آنچه را كه مورد اميدواري او است، پس از سئوال به او بدهم، چيزي به او ندادم بلكه قيمت چيزي را كه از او گرفته ام، پرداخت كرده ام. زيرا اگر صبر كنم تا او سئوال كند، در حقيقت وادارش كرده ام كه آبرويش را به من بدهد كه در موقع عبادت و پرستش خداي خود و خداي من به خاك مي سايد. [160] .

بنابراين در

روابط مسؤولين و مردم هيچ فرمولي زيباتر از بيان گهربار مولاي متقيان علي عليه السلام نيست زيرا همه، در انسانيت و بنده خدا بودن اشتراك دارند و آن بنده اي پيش خدا عزيزتر است كه عبادت در كام او لذيذتر است، لكن براي تنظيم امور جامعه يكي مسؤول و ديگري مرئوس مي شود. مسؤول شدن دليلي نمي شود كه ديگران براي تأمين حوايج خود به دنبال كسي بدوند و خداي ناخواسته آبرو و شخصيت خود را زير پاي رئيسي قرباني كنند.

كسي كه به طمع شهرت و مقام، مسؤوليتي را صيد مي كند، قهرا به بيت المال مسلمين توجه نمي كند و در آغاز كار، خانه ي خوب و اتومبيل خوب و.... تأمين مي كند. بعضا تغيير دكوراسيون محيط كار را با هزينه هاي زياد جزو برنامه هاي كاري خود قرار مي دهد. برخورد اين گونه با بيت المال علاوه بر حرمت شرعي موجب تقويت خوي اشرافي گري در مسؤولين مي شود و سرانجام نه تنها مردم را فراموش مي كنند، بلكه خود را نيز فراموش مي كنند كه براي چه مسؤوليت قبول كردند و براي چه كسي بايد كار كنند؟

«به هر حال ثروت مي جوشد. الآن كساني در كشور هستند كه مي توانند ثروت هاي زياد بدست بياورند؛ خيلي ها مجذوب مي شوند و فراموش مي كنند كه تكليف چه بود؛ از ياد مي برند كه ما براي اين، به دنيا نيامده ايم؛ براي اين اقدام و قيام و مبارزه نكرده ايم؛ فراموش مي كنند؛ خطر فراموشي وجود دارد لذا در اين برهه از زمان، خيلي بايد مراقب بود. خيلي بايد مواظبت كرد. (قوا انفسكم و اهليكم).» [162] .

بنابراين مسؤولين نظام اسلامي نه تنها بايد به نزديكان و خويشان خود اجازه استفاده از اموال عمومي را ندهند، بلكه خود نيز بايد حتي الامكان اجتناب كنند و صرفه جويي در هزينه ها را در سرلوحه كار خويش قرار دهند. مولاي متقيان علي عليه السلام ضمن سفارش به كارگزاران خود در حفظ بيت المال، اسراف و استفاده ي نابجا

[ صفحه 141]

از بيت المال را نوعي تحميل ضرر به اموال مسلمين مي داند.

ادقوا اقلامكم و قاربوا بين سطوركم، و احذفوا من فضولكم، و اقصدوا المعاني و اياكم و الاكثار، فان اموال المسلمين

لا تحمل الاضرار. [163] .

قلم هاي خود را نازك بتراشيد و سطرها را به هم نزديك كنيد و زيادي ها را بيندازيد و در آوردن معاني صرفه جويي كنيد و از زياده روي بپرهيزيد كه به اموال مسلمانان زيان رساندن روا نيست.

چه خوب است هر مسؤولي در حوزه كار و مسؤوليت خويش، سفارش پيشوايان دين خود را هم خودش به طور جدي عمل كند و هم اينكه به عنوان دستورالعمل به زيرمجموعه خود ابلاغ نمايد، و يكي از مهم ترين ملاك ها در ارزيابي كارها، بايد صرفه جويي و دقت در حفظ بيت المال باشد. مديران و كاركناني كه از اين صفت پسنديده برخوردارند، بايد مورد تشويق قرار گيرند تا الگويي براي ديگران باشند. بنابراين حفظ بيت المال، تكليف شرعي و قانوني همه كساني كه به نوعي با اموال عمومي سر و كار دارند. رعايت ضوابط شرعي و قانوني در بيت المال علاوه بر اجر و ثواب معنوي، در اثبات صداقت و همدردي مسؤولان نسبت به مردم، نقش به سزايي دارد و شايد از بهترين آثار ماندگار در دوران مسؤوليت همين باشد. خوشا به سعادت آن مسؤولي كه قبل و بعد از مسؤوليت آمار دارايي خود را به اطلاع مراجع ذي صلاح مي رساند و اگر قانون چنين مرجعي را براي او پيش بيني نكرده است، به اطلاع عموم برساند.

پيروي از اين شيوه كه سيره ي پيشوايان دين ما است، نه تنها نظام ما را از خطر هجوم اشرافي گري و فرهنگ مصرف و تجمل گرايي حفظ مي كند، بلكه به فرموده رهبر بزرگوارمان، سلامت نظام و انقلاب را از آسيب قدرت هاي بزرگ نيز بيمه مي كند.

[ صفحه 142]

143]

رقيبان غافل و ما را از آن چشم و جبين هر دم

هزاران گونه پيغام است و حاجب در ميان ابرو

و الا دل هاي بيدار و رهروان هوشيار ولايت مي دانند كه اشارت هاي چشم و جبين مقام معظم رهبري (مدظله) هم حامل پيامند و از اينكه دستورات حضرت ايشان در جامعه تبديل به برنامه نمي شود و برخي تنها با برخورد رسانه اي از كنار آن عبور ميكنند خون دل مي خورند و انگشت به حيرت مي گزند.

مقام معظم رهبري (مدظله) اين بار نه تنها خطر اشرافيگري بلكه دامنگير شدن آن را نيز مسلم دانسته و براي مقابله جدي با آن فرموده اند:

«اين اشرافيگري، با احساس عمومي مردم، با نوشتن، با گفتن و با ترويج اين فكر درست خواهد شد. اين بايد به يك فرهنگ تبديل شود، كاري نيست كه بشود به صورت دادگاه ويژه ومحاكمه و امثال اينها درستش كرد.»

از آنجا كه مقام معظم رهبري (مدظله) برخورد فرهنگي و ايجاد فضاي ضد اشرافيگري و عكس العمل را بهترين راه مقابله با اين آفت خطرناك دانسته اند، اينك بخشي از آفات اشرافيگري را با عنايت به سابقه تاريخي آن در فرهنگ اسلامي بيان مي كنيم. چرا كه اين آسيب خطرناك دقيقا مغاير با روحيه مردم مداري است و اگر گريبان مسؤولان را بگيرد قطعا دردها و گرفتاري هاي مردم را فراموش خواهيم كرد.

تا كساني كه ناخودآگاه دچار اين آفت شده اند بخود بيايند و در اصلاح كار خويش بكوشند. البته فرض ما هم اين نيست كه دامن همه ي مسؤولين به اين آفت آلوده شده است. زيرا خيلي از مسؤولين و مديران كشور هستند كه زندگي ساده وبي آلايشي دارند، و همانند مردم و همرنگ آنها زندگي مي كنند.

[ صفحه 144]

در تنگناي اقتصادي زندگي مي كنند و فشارهاي اقتصادي و اجتماعي از هر طرف به آنها هجوم آورده است. وقتي مسؤولين خود را مي بينند در بهترين جاها با بهترين امكانات زندگي مي كنند از آنها دلسرد خواهند شد به ويژه در جامعه ما كه حكومت اسلامي است خطر مضاعف است زيرا مردم بعضا نه تنها از مسؤول رفاه طلب بلكه از ديني كه با رفاه ترويج شود دلسرد خواهند شد، و سلب اعتماد مردم بي آلايش و فداكار و خداجو هستند. قدر اين نعمت الهي را مسؤولين بايد بدانند.

[ صفحه 145]

«شما چگونه مي خواهيد محبت و اطمينان مردم را جلب كنيد؟ مردم بايد به من و شما اطمينان داشته باشند. اگر ما دنبال مسائل خودمان رفتيم، به فكر زندگي شخصي خودمان افتاديم، دنبال تجملات و تشريفاتمان رفتيم، در خرج كردن بيت المال هيچ حدي براي خودمان قائل نشديم - مگر حدي كه دردسر قضايي درست بكند - و هر چه توانستيم خرج كرديم مگر اعتماد مردم باقي مي ماند؟ مگر مردم كورند؟ ايرانيان هميشه جزء هوشيارترين ملت ها بوده اند و امروز هم به بركت انقلاب هوشيارترين هايند از هوشيارها هم هوشيارترند. آقايان مگر نمي بينند كه ما چگونه زندگي مي كنيم.»

داري محور تصميم گيري هاي اقتصادي و اجتماعي مي شود، و آنچنان در افكار عامه خود را مقبوليت مي بخشد كه مردم گرسنه و فقير هم از ديدن آنها و خانه قشنگ و اتومبيل زيباي آنها لذت مي برند، تا جائيكه با نصب تابلوي "و ان يكاد...." "هذا من فضل ربي " خود را تطهير ديني هم مي كنند.

كاخ ها تطهير ديني مي شوند

كوخ ها زخمي قديمي مي شوند

مستمندان بي رمق از لاغري

مست سست اند اغنيا از پرخوري

مسؤولان اگر به دام رفاه و زندگي اشرافي گرفتار آيند نه تنها مقابله ي جدي با آنها نمي كنند بلك ناخودآگاه خودشان نيز مروج همان فرهنگ، و آهنگ مي شوند. تنبيه عثمان ابن حنيف فرماندار بصره از سوي اميرالمومنين عليه السلام را بايد از اين زاويه تفسير كرد كه دعوت يكي از اشراف بصره را پذيرفته بود. وقتي امام عليه السلام از ماجراي مهماني اطلاع يافت به او نوشت:

[ صفحه 146]

اما بعد يا ابن حنيف: فقد بلغني أن رجالا من فتية اهل البصره دعاك الي مادبه فاسرعت اليها تستطاب لك الألوان، و تنقل اليك الجفان و ما ظننت انك تجيب الي طعام قوم عائلهم مجفو و غنيهم مدعو.

پس از حمد الهي أي پسر حنيف! شنيده ام يكي از اغنياي بصره تو را به مهماني دعوت كرده و تو بلافاصله پذيرفته اي و در آن شركت نموده اي. غذاهاي جورواجور براي تو آماده كرده و ظرفهاي بسياري را به صدا درآورند. گمان نمي كردم دعوت كساني را پذيرا باشي كه فقيران را از خود مي رانند و ثروتمندان را عزيز مي دارند.

عكس العمل شديد اميرالمومنين عليه السلام در برابر اين واقعه

حاكي از آن است كه حشر و نشر با سرمايه داران و مرفهان، اولا خوي اشرافيگري را به مسؤولان سرايت ميدهد و ثانيا آنها را به حفظ منافع صاحبان سرمايه وادار مي سازد. واكنش به موقع و سريع امام عليه السلام در توبيخ فرماندار خود، وظيفه ي سنگين مسؤولان حكومت اسلامي را در برخورد جدي با پديده ي اشرافيگري و مشي سرمايه داري نشان مي دهد. زيرا نرمش مسؤولان نسبت به متمولين تدريجا به گرايش منجر مي شود و اين گرايش سرانجام فرهنگ جامعه را تسليم تفرعن اشراف متكبر و دنياطلب مي كند.

مقام معظم رهبري (مدظله) با اشاره به اين واقعيت كه فرهنگ عمومي طاغوت اينچنين بوده است، خطر كساني كه تلاش مي كنند تا فرهنگ جامعه را به گذشته برگردانند، بعيد ندانسته اند.

«قبل از انقلاب،مسؤولان حكومت، هر چه بيشتر با تشريفات و جاه و جلال و تفكر و تفرعن و لباس هاي فاخر ظاهر مي شدند، يك عده از عوام مردم بيشتر خوششان مي آمد، فرهنگ عمومي را اين گونه شكل داده بودند، بعد از انقلاب به عكس شد، لذا كساني هم كه اهل كارهاي اشرافيگري بودند از ترس گرايش مردم اجتناب مي كردند، اما امروز به تدريج مي خواهند كار را به عكس بكشانند.»

[ صفحه 147]

ارزش هاي ديني قوت مي گيرد، و دستورات ديني و فرامين پيشوايان دين كم فروغ مي شود. اين آفتي بود كه در عصر اميرالمومنين عليه السلام گريبان جامعه اسلامي را گرفته بود. سبك شمردن و بي اعتنايي به دين و فرامين امام عليه السلام را به جايي رساند كه اميرالمومنين عليه السلام بارها زبان به سرزنش گشود، تا جايي كه فرموده اند:

اف لكم! لقد سئمت عن عتابكم! أرضيتم بالحياه الدنيا من الاخره عوضا؟ و بالذل من العز خلفا!.

اف بر شما از سبك سريها و نافرمانيهاي شما به ستوده آمده ام، آيا دنيا را به جاي آخرت پذيرفته ايد؟ آيا ذلت را به جاي عزت قبول كرده ايد؟

به طوري كه ملاحظه مي شود ريشه ي چالش در اطاعت از امام عليه السلام تأثير دنيا بر افكار و فرهنگ جامعه است و اگر اين تأثير فراگير شود و روح و جان مردم و زمامداران به محبت دنيا آميخته گردد، آنگاه دين غريب و امام و رهبر جامعه تنها مي ماند، و از اين فضاي پيش آمده دشمنان سوء استفاده كرده و به جنگ دين و حاميان عدل و مروت مي شتابند.

صفحه 148]

بر اندام شماست. تظاهر به دين مي كند اما دست شيادان را در آستين دارد و نيز مي فرمايد:

ايها الناس فأني فقأت عين الفتنه و لم يكن يجتري عليها احد غيري.

أي مردم من چشم فتنه را كور كردم و كسي جز من ياراي چنين كاري نداشت.

يعني در تصميم من در برخورد با حكومت فتنه ترديد به خود راه ندهيد، من به آنچه انجام ميدهم آگاهي كامل دارم، تا جايي كه مي فرمايد:

الذي نفسي بيده لا تسألوني عن شي ء فيما بينكم و بين الساعة و لاعن فئة تهدي مئه و تضل مئه الا انباكم بناعقها وقائدها و سائقها و مناخ ركابها، و محط رحالها، و من اهلها قتلا و من تموت منهم موتا.

سوگند به كسي كه جان من در اختيار اوست، از هر چه درباره دنيا و آخرت باشد و يا درباره گروهي كه صدها تن را راهنمايي و يا صدها تن ديگر را گمراه مي كنند هر آيينه جوابتان را دقيق و سنجيده خواهم داد. حتي نام رهبران و پايگاه شتران و تعداد دوزخيان از كشته ها را به شما خبر مي دهم.

به قول ابن ابي الحديد: كسي جز علي بن ابي طالب را زهره و ياراي اين ادعا نبوده و نمي باشد. براستي هم چنين است. مولاي متقيان علي عليه السلام خواست با اين عمق آگاهي و شناخت خود را نسبت به اوضاع زمانه به مردم نشان دهد. اما مردم كج انديش با بدانديشان مولا ساختند، و دين و دنياي خود را به معاويه، مظهر اشرافيت باختند و از اينجا دين زدايي به طور رسمي آغاز مي شود و

در سايه ي تبليغات مسموم روز به روز مردم را از دين و خاندان اهل بيت عليهم السلام بي اعتنا و دورتر مي كند. تا جايي كه عمق حادثه به شهادت يكايك اهل بيت عصمت و طهارت منجر مي شود اما مردم خشنود از اقدامات پليد حكام اموي و عباسي نيستند. اين عبرت تلخ تاريخ ما است كه هيچگاه نبايد آن را فراموش كرد.

چشم كور فتنه بينا مي شود

مرد حق در كوفه تنها مي شود

مي رود شمشير او اندر نيام

سب او بشنوي از خاص و عام

آتشي در خانه ي وي افكند

سينه و بازوي زهرا بشكند

[ صفحه 149]

مي رود با حيله در جام حسن

زهر سيم آگين در كام حسن

روز ديگر مي كند گردي به پا

مي رود جنگ حسين در كربلا

تا زماني فكر دنيا در سر است

تشنه ي خون حسيني ديگر است

جهل ما باشد دبستان يزيد

خنجرستان دگر آرد پديد

با اين تاريخ عبرت انگيز بايد به رهبر عزيزمان حق داد كه دردمندانه خطر اشرافيگري را گوشزد كنند، تا ناخواسته، بي توجهي ما موجب تكرار تاريخ نشود؛ و به سادگي قافيه را به زراندوزان باختن و روح مبارزه را تسليم رفاه كردن لكه ننگيست كه دامن ما را تا ابديت خواهد گرفت. بايد به خوبي بدانيم كساني كه با حفظ تماميت دنيايشان مي خواهند با ما همراه شوند قصد دين خواهي و اصلاح ندارند آنها همان مترفين هستند كه قرآن كريم آنها را با عنوان مخالفان واقعي خط انبياء معرفي مي كند.

«ما ارسلنا في قرية من نذير الا قال مترفوها انا بما ارسلتم به كافرون.» [164] .

ما در هيچ بلدي پيامبري نفرستاديم مگر اينكه مترفين آن جامعه گفتند:"آنچه شما آورده ايد ما به آن كافريم."

نتيجه بحث:

آنچه در پيش آمد مهم ترين آفت اشرافيگري بود كه البته آفات اخلاقي و اجتماعي آن را در مقالات بعدي خواهيم آورد. اما آنچه در اين قسمت براي مقابله با آفات اشرافيت لازم است تبيين راه كارهاي زير است:

الف - نهادينه كردن فرامين مقام معظم رهبري (مدظله) در همه ي ابعاد برنامه اي و لازم الاجرا نمودن آن توسط مقامات ذي ربط.

ب - حذف تفكر سرمايه داري در تصميم گيري هاي اقتصادي و اجتماعي و كارآمد كردن مؤلفه هاي سرمايه داري با مشاركت عموم مردم و محدود كردن ظرفيت بخش خصوصي و پيگيري خرجكردها و مصرف ثروتهاي عمومي تا كنون

[ صفحه 150]

در بخش خصوصي و علت آن.

ج - گزينش مديران و مسؤولان بر اساس وارستگي و ساده زيستي و حذف آن دسته از مديراني كه حاضر نيستند همانند عموم مردم زندگي كنند.

د- ترسيم حفظ اعتدال و تعيين حدود مالكيت و الگوهاي مصرف براي آحاد جامعه بر اساس شايستگي و پيش قدم شدن مسؤولان به اجراي آن در سطوح مختلف.

[ صفحه 153]

و لياقت هاي خودمان متكي هستيم؛ بايد هم متكي باشيم. اگر به اين نيروها متكي نبوديم، موجوديت اين كشور و اين ملت، به شدت مورد تهديد و در خطر مي بود.... در دنياي امروز كه دو قطبي گري بسيار شديد وجود دارد؛ قطب قدرت ها و قطب وابستگان به قدرت ها. فاصله ي اينها هم از لحاظ نيروي نظامي و سياسي و اقتصادي، يك فاصله ي ژرف و ناپيمودني است. با اين وضعي كه امروز در دنيا هست، قدرت هايي كه مي توانند به كسي كمك بدهند.... فقط به قيمت وابستگي به كسي كمك مي دهند، و لا غير.... كمك، يعني حمايت. طبيعي و بديهي است كه اين، به قيمت وابستگي و از دست دادن شرف و ناموس ملي يك كشور و يك ملت انجام مي گيرد. براي ملت ايران، با اين انقلاب و با آن پيشينه و با اين ظرفيت عظيم فكري و علمي، چنين چيزي محال است و نظام جمهوري

[ صفحه 154]

اسلامي، اصلا بر مبناي ديگري به وجود آمده است.» [165] .

مولاي متقيان علي عليه السلام به مالك اشتر مي فرمايد:

در هنگام سختي ها و كمبودها بايد مرجع اتكال تو خداي متعال و رسولش باشد و هرگز نبايد رجوع كني:

واردد الي الله رسوله ما يضلعك من الخطوب و يشتبه عليك من الامور فقد قال الله سبحانه لقوم احب ارشادهم: (يا ايها الذين ءامنوا اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و اولي الامر منكم فان تنازعتم في شي ء فردوه الي الله و الرسول)

خداوند به قومي كه به هدايت آنها اميدوار است فرموده است: به هنگام دشواري ها و كمبودها تنها به خداي متعال و پيامبرش مراجعه

كنيد. چنانچه در قرآن مي فرمايد: اي كساني كه ايمان آورديد خدا و رسول و صاحبان امر خويش را فرمان بريد. پس اگر در چيزي اختلاف پيدا كرديد به حكم خدا و رسولش برگرديد.

طور طبيعي با خود دارد و به دشواري ها، عاشقانه بايد سربازي كرد و حداقل مؤمنانه و عشق بالاتر از ايمان است.

در كنار اين سازماندهي قوي آموزش درست لازم است و بطور كلي تقويت جنبه انساني قضيه. من علت اينكه گفتم كه تقويت تجهيزات را نفي نمي كنم براي اين غالبا وقتي تكيه مي شود روي تقويت بنيه ي انساني سازمان نيروهاي مسلح، اين تصور پيش مي آيد كه به تجهيزات بايد بي اعتنا بود، يا ما بي اعتنا هستيم.

يك عده اي واقعا باورشان آمده است كه بايد بي اعتنا بود به تجهيزات...... كه اين خطاست. نيروي انساني مؤمن آن ركن اساسي است. اما ركن ديگر تجهيزات است. بنابراين حالا كه من تأكيد مي كنم بر روي بنيه ي ايماني و اعتقادي و عاطفي قوي تك تك آحاد نيروهاي مسلح و سازمان ارتش و نيروي زميني، اين به خاطر اين است كه اصلي ترين عنصر است نه به معناي اينكه اين تنها عنصر است. اين يك نكته است كه بايد به آن توجه كرد.

بيان مقام معظم رهبري (مدظله) ناظر به اين آيه قرآن است كه فرمود:

و جاهدوا في الله حق جهاده هو اجتباكم و ما جعل عليكم في الدين من حرج [166] .

[ صفحه 156]

حق جهاد و فداكاري را در راه خدا ادا كنيد. او شما را برگزيده و حرجي در دين بر شما نيست.

(حق جهاد) شامل آمادگي دروني و بيروني هر دو مي شود، بديهي است هر چه اعتقاد و ايمان بيشتر باشد، براي جهاد در راه خدا آماده تر است، و ابزار و ادوات دفاعي دست انسان با ايمان كار سازترند.

مرحوم مقداد، وجوه جهاد را در كتابش آورده است كه مراجعه به آن سفارش مي شود.

[ صفحه 157]

بايد كيفيت، استواري، سازماندهي مستحكم، آموزش در حد اعلي و آمادگي روز افزون داشته باشند. در مورد سلاح و تجهيزات هم، هر چه كه امكانات كشور ايجاب بكند و اجازه بدهد، اقدام خواهد شد. آن چيزي كه شما مي توانيد منتظر هيچ عامل ديگري در آن نمانيد، استحكام سازماندهي، آمادگي رزمي دايمي، آموزش كامل، حفظ حدود و ضوابط و انضباط كامل نظامي است.... آمادگي شما، بازدارنده ي دشمن است. آن روزي كه دشمن حمله كرد، در ما احساس ناآمادگي نمود. آن روز هم اگر نيروهاي مسلحمان آماده و منضبط بودند و فرماندهي درست و حسابي در رأسشان بود، به احتمال زياد اين حمله انجام نمي گرفت و دشمن ملاحظه مي كرد؛ دشمن در آن روز به طمع افتاد؛ اما ملت ما كاري كرده كه آمريكا نمي تواند در او طمع كند. نيروهاي مسلح ما بايد كاري كنند كه هيچ دشمني نتواند در استقلال و استحكام و يكپارچگي و تماميت ارضي ما طمع كند.» [167] .

اميرالمومنين علي عليه السلام زماني كه سپاهيان معاويه در نبرد صفين شريعه فرات را گرفتند و يارانش را از برداشتن آب منع نمودند، فرمود:

قد استطعموكم القتال فاقروا علي مذله و تاخير محله او روو السيوف من الدماء ترووا من الماء، فالموت في حياتكم مقهورين، و الحياة في موتكم قاهرين

دشمن طالب جنگ است (چه بخواهيد چه نخواهيد) يا بايد تن به ذلت و خواري دهيد و تسليم دشمن شويد يا بايد شمشيرهاي خود را از خون آنها سيراب سازيد. بدانيد كه مرگ حقيقي در قبول ذلت است و پيروزي حقيقي در مرگ با عزت. بنابراين ضرورت آمادگي

دفاعي در هر صورت احساس مي شود، تا آنجا كه بخواهيم دشمن بيدار است. لازمه ي هوشياري و بيداري ما نيز در گرو آمادگي دفاعي است.

[ صفحه 158]

مي رسد كه كل دستگاه علم و دانش كشور، بايد با يك ديد انقلابي به مسأله نگاه كند.... دستگاه علمي كشور، بايد اين طور جلو برود و هر چيزي كه مانع سر اين راه است، حقيقتا برطرف بشود. بنابراين، در دانشگاه ها بايد براي علم و تحقيق و تحقيقهاي كاربردي، كاري كرد و حركتي انجام داد. [169] .

[ صفحه 159]

اميرالمؤمنين علي عليه السلام در نامه ي معروفشان به مالك اشتر مي فرمايند:

و اكثر مدارسة العلماء و مناقشة الحكماء في تثبيت ما صلح عليه امر بلادك و اقامه ما استقام به الناس قلبك [170] .

با دشمنان و حكيمان زياد به بحث و مذاكره نشين تا با بهره مندي از تجارب آنها مصالح كشور را تثبيت كني و اقتدار امت را قوام بخشي.

بنابراين استفاده از تجربيات و تحقيقات انديشمندان و محققان در جهت كارآمد كردن سياست هاي دفاعي به منظور تثبيت اقتدار، بسيار سفارش شده است.

وابستگي را به دنبال نداشته باشد.

«ما مصمم هستيم كه خود را از بيگانگان بي نياز نماييم و بر اين اساس هم اينجانب در نيروهاي مسلح، معاونت جهاد خودكفايي را قرار داده ام. خودكفايي نبايد در شعار خلاصه شود، خودكفايي بايد به صورت يك ايمان از آنچه كه مي تواند و بايد باشد، دربيايد. ما امروز براي قوام هر چه بيشتر شخصيت خودمان به غرور نياز داريم و غرور ما در خودكفايي است. مسلمانان

[ صفحه 160]

با اتكا به فرهنگ غني خود قبول كنند و باور نمايند كه مي توانند در پناه خود و متكي بودن به استعدادهايشان استوار در دنيا بايستند و مستقل زندگي كنند. خودكفايي و تلاش براي خودكفا شدن يك بازگشت براي ماست. بازگشتي كه ما را به خود متكي بودن زودتر برساند. ما امروز در دنياي عجيبي زندگي مي كنيم تنها با اتكاء خود در مقابل امواج ايستاده ايم.... بايد از شعارها به درك عميق رسيد و با يك باور عميق قبول كرد كه بايد براي ماندن و بودن خودكفا شد اگر احساس خودكفايي در ما وجود نداشته باشد پوسيده خواهيم شد.»

همچنين معظم له خودكفايي را تنها در خودكفايي ساخت تجهيزات و تسليحات نمي دانند، بلكه خودكفايي در نيروي انساني را نيز يك دستور دانسته و مي فرمايند بايد با استفاده از تكنولوژي موجود كيفيت را بالا ببريم و كميت ها را زياد كنيم.

ابتكار و خلاقيت و نوآوري از عوامل مؤثر در رشد توليد به شمار مي رود مقام معظم رهبري (مدظله) استقلال نظامي و دفاعي را منوط به توليد داخلي دانسته اند.

بيانات مقام معظم رهبري (مدظله) در اين قسمت

ناظر به اين آيه شريفه است:

يا ايها الذين ءامنوا خذوا حذركم فانفروا ثباتا او انفروا جمعيا [171] .

اي كساني كه ايمان آورديد جماعتي از شما براي حفظ امنيت و ثبات (جامعه) امكانات دفاعي را فراهم كنيد و راه هاي دفع ضرر دشمنان را بشناسيد. تا همگان بدان اقدام كنيد.

مرحوم طبرسي طي حديثي از امام باقر عليه السلام نقل مي كند: منظور از حذر سلاح است.

است. اين خصوصيات، در درجه ي اول، ايمان است. فرمانده ي بي ايمان، به درد فرماندهي نمي خورد. به قدر ثقل كاري كه به او محول مي كنيد، بايد ظرفيت ايماني داشته باشد. اگر نداشت، فايده يي ندارد. بارها ما اين را تكرار كرده ايم و ضربه اش را هم خورده ايم. هر چه سطح كار بالاتر مي آيد، بايستي ايمان بيشتر باشد. منظورمان از ايمان، برخي از تظاهرات ايماني به اسلام و اين نظام و اين حركت نيست؛ حقيقتا مؤمن باشد و باور آورده باشد.» [172] .

به تعبير مقام معظم رهبري (مدظله) فرماندهي بايد در خودش جوهري از رهبري داشته باشد تا بتواند موجب كارآيي نيروهاي تحت امر خويش گردد:

«فرماندهي بايد جوهري از رهبري در خودش داشته باشد و بدون آن، فرماندهي نيست. فرماندهي، فقط فرمان دادن نيست كه بكن يا نكن. فرماندهي، يك امر معنوي، يك نوع رهبري، يك نوع اداره ي همه جانبه و يك چيز متكي به ذهن و احساس و عمل و جسم و روح و با سازماندهي و شكل سازماني صحيح است؛ همان چيزي است كه در نيروهاي مسلح، موجب كارايي كامل مي شود.» [173] .

از ديدگاه رهبر انقلاب مسؤوليت پذيري، دلسوزي و پشتكار و خستگي ناپذيري از ويژگي هاي يك فرمانده خوب است.

«فرمانده بايد مسؤوليت پذير باشد. فرماندهي كه بگويد ديگر چه كار كنيم. اين گونه است، اين طوري شد، فرمانده ي قادري نيست. بايد آن مسؤوليتي را كه به او سپرده مي شود و او قبول مي كند، حقيقتا قبول كرده باشد و تبعات ناشي از آن مسؤوليت را بپذيرد. مترتب بر اين مسؤوليت پذيري، دلسوزي و پشتكار

[ صفحه 163]

و خستگي ناپذيري است. فرمانده ي تنبل و خسته بشو، فرمانده يي كه از دنبال كردن كار، خيلي راحت صرف نظر مي كند، هرگز فرمانده ي موفقي نخواهد بود.» [174] .

مثل بقيه ي حقيقتها و نواميس آفرينش و طبيعت است. البته نمي خواهيم اين ها را خيلي هم

[ صفحه 164]

كليت بدهيم و مطلق كنيم.... بر اساس طول مدت، اين ها كشف و تدوين و تكميل شده و حالا هم به اختيار ما رسيده است. البته اصول و مباني ارزشي، در اين ها تأثير تام و تمام دارد.... يك روح ارزشي اسلامي در اين آيين نامه سريان داده شده؛ ولي ساخت ها شبيه ساخت هاي معمول در دنياست....» [175] .

شيوه ي مديريت و هدايت فرماندهان مي تواند نقش مهمي را در فرمانبرداري نيروها ايفا نمايد. بنابراين در صورتي كه فرماندهي خوب و آگاه در برخورد با نيروهاي تحت امر خود از اخلاق و فضايل اسلامي برخوردار باشد طبيعي است كه نيروها نيز صادقانه اطاعت مي نمايند.

به همين دليل مقام معظم رهبري (مدظله) اهانت و توهين فرماندهان به نيروها را ممنوع دانسته و تحقق آيين نامه هاي انظباطي كه سمبل انظباط است را منوط به فرماندهي آگاه مي دانند.

«در نيروهاي مسلح، اهانت را ممنوع و ريشه كن كنيد. هيچ كس، به كس ديگر اهانت نكند. اين كه فرماندهي - هر كس هست؛ افسري، درجه داري - به سربازي اهانت كند، درست نيست.... هيچ مانعي ندارد كه اگر شما مي خواهيد به زيردست خود جمله ي توبيخ آميزي بگوييد، آن را با تعبيرات جمع به كار ببريد: شما اين كار را اشتباه كرديد، من شما را توبيخ مي كنم، شما بايد مورد شماتت قرار بگيريد،.... در كلمات و برخوردها، مطلقا اهانت را بر بيندازيد و ريشه كن كيند؛ چون خلاف شؤون اسلامي است. اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود:«اني اكره لكم ان تكونوا سبابين»

[176] فحاش نباشيد، بد دهني چيز بدي است؛ ليكن سهل انگاري در اين كارها هم بد است.... البته عرض كردم، آيين نامه ي انضباطي، سمبل انضباط است. اصل انضباط، فرماندهي خوب و آگاه و سرپا و حساس و دنبال گير جزئيات امور و البته در موارد خودش داراي انعطاف، اما بدون غفلت است. غفلت و سهل انگاري، غلط است.» [177] .

[ صفحه 165]

اصولا فرماندهي در نظام جمهوري اسلامي چون به مقام ولايت منتسب است، بايد اخلاق و رفتار او با ويژگي هاي رهبري منطبق باشد، زيرا فرماندهي در مقام اجرايي مطيع اوامر مقام ولايت است و چون در اطاعت كامل و صادقانه از مقام ولايت است، مشروعيت براي فرماندهي دارد، و فرمانبرداران نيز از اين زاويه به او مي نگرند و اگر خلافي از او مشاهده شود، به شئون ولايت و دين لطمه وارد مي كند، و به دنبال آن مشروعيت خود را نيز از دست خواهد داد.

پس در نظام اسلامي، هويت فرماندهي در اطاعت از رهبري شكل مي گيرد.

چنانچه مولا اميرالمومنين عليه السلام در مورد مالك اشتر مي فرمايد:

فانه سيف من سيوف الله لا كليل الظبة و لا نابي الضربيه. فان امركم ان تنفروا فانفروا و ان امركم ان تقيموا فاقيموا، فانه لا يقدم و لا يحجم و لا يوخر و لا يقدم الا عن امري [178] .

(مالك اشتر) شمشيري از شمشيرهاي خداست. نه تيزي آن كند مي شود و نه ضربت آن بي اثر. اگر شما را فرمان كوچ دهد، كوچ كنيد و اگر گويد بايستيد، بر جاي خود بمانيد.

زيرا او نه در كاري پا

پيش نهد و نه بازايستد و نه پس آيد و نه پيش رود، جز آنكه من او را فرمان دهم.

به طوري كه ملاحظه مي شود، همه صلابت و خصوصيات دفاعي مالك اشتر به اين است كه از مولاي متقيان علي عليه السلام فرمان مي برد.

اطلاعاتي خود را حفظ كنند و در مقابل تحرك دشمن حساسيت داشته باشند.» [179] .

مديريت متمركز سازمان هاي اطلاعاتي و همكاري آنها از ضروريات كار اطلاعاتي است كه مقام معظم رهبري (مدظله) در اين باره مي فرمايند:

«دستگاه هاي اطلاعاتي بايد با يكديگر همكاري كنند. البته حفاظتها، بحث و منطقه ي جداگانه يي دارند. مجموعه ي دستگاه هاي اطلاعاتي كشور، بدون تمركز و فرماندهي متحد و مستقل، نخواهند توانست به قدر كافي و لازم، از همه ي نيروهاي خوب و كارآمد استفاده كنند. بايد مديريت خوب و متمركز، با

[ صفحه 167]

رعايت همه ي جوانب، حركت عمومي نيروهاي اطلاعاتي را در كشور جهت بدهد.» [180] .

در مبادلات اطلاعاتي، كشور موفق خواهد بود كه ابتكار عمل را در دست داشته باشد، مقام معظم رهبري (مدظله) در اين باره مي فرمايد:

«هميشه ابتكار عمل دست مهاجم است؛ به همين خاطر، او شيوه ي برخورد را انتخاب مي كند. شما بايستي هوشمندي خود را به كار ببريد و شيوه يي را كه او در بين صدها احتمال انتخاب كرده است، پيدا كنيد و به خودش برگردانيد. آن وقتي كه شما به عنوان دستگاه اطلاعاتي اسلام و حق، حمله مي كنيد و به آن ها ضربه وارد مي آوريد، اين معادله برعكس خواهد شد؛ يعني آن ها بايد ببينند شما از چه شيوه يي استفاده مي كنيد... هنگامي كه دشمن حمله مي كند، ابتكار عمل در دست اوست؛ شما بايد كاملا حواستان جمع باشد و مثل جبهه ي جنگ آمادگي خود را حفظ كنيد؛ چون ما نمي دانيم كه دشمن از كجا حمله خواهد كرد؛ ممكن است از جبهه ي مياني و يا بالا و پايين حمله كند. به هر حال،

بايد در همه جا بيدار باشيم.... و فورا ضربه را به خودشان برگردانيد.» [181] .

بنابراين موقعيت شناسي در حوزه اطلاعات سياسي و نظامي و شناسايي و دفع به موقع ضربه دشمن، اساس كار سازمان هاي اطلاعاتي است. بديهي است كه نظامي كه به اوضاع و موقعيت زمان خويش آگاهي دارد، هيچ گاه مورد هجوم ناگهاني دشمنان واقع نمي شود. چنانكه امام صادق عليه السلام فرمود:

العالم بزمانه لا تهجم عليه اللوابس. [182] .

كسي كه به اوضاع زمان خويش آگاه است، هرگز مورد هجوم ناگهاني قرار نمي گيرد.

[ صفحه 171]

راحل قدس سره مي دانند:

«بسيج، يكي از بركات انقلاب و از پديده هاي بسيار شگفت آور و مخصوص

[ صفحه 172]

اين انقلاب است؛ اين هم يكي از آن چيزهايي است كه امام بزرگوار ما با ديد الهي خود، با حكمتي كه خداي متعال به او ارزاني كرده بود، براي كشور و ملت و انقلاب ما به يادگار گذاشت.» [184] .

دوران بعد از پايان جنگ هم اگر بسيج نمي بود و اگر امروز هم نباشد، كميت اين انقلاب و اين نظام و همه ي حركت هاي سازنده ي اين كشور لنگ است. انكار بسيج و بي احترامي به آن، يا نابخردانه است، يا خائنانه است.» [185] .

[ صفحه 173]

اساس آن فكر، اگر بگوييم قوام انقلاب به بسيج است، حرف گزافي نگفته ايم.» [187] .

[ صفحه 174]

زندگي دو زيستي. تا وقتي هنوز مسأله ي دفاع نظامي، به مرور به صورت يك فرهنگ درنيامده، مردم بر اساس وظيفه شان حركت مي كنند. اين، در جامعه ي اسلامي، به تدريج به شكل يك فرهنگ درخواهد آمد. اين كه امام فرمودند:«مملكت اسلامي، همه اش نظامي

[ صفحه 175]

است»، همان فرهنگ صدر اسلام است. اين، همان فرهنگ اسلامي است.» [189] .

و ارتباط انفكاك ناپذير بسيج با امنيت بيش از پيش شناخته گردد. چنانچه مقام معظم رهبري (مدظله) فرموده اند:

«تا وقتي براي اين كشور امنيت لازم است، تا وقتي كه اين كشور و اين ملت به امنيت احتياج دارد - يعني هميشه؛ چون هميشه احيتاج به امنيت هست - به نيروي بسيج، به انگيزه ي بسيجي، سازماندهي بسيجي و به عشق و ايمان

[ صفحه 176]

بسيجي احتياج هست.» [191] .

بسيجي به وظيفه خود در هر شرايطي، نيك آگاه است و تا كنون به خوبي از عهده دفع خطرات و تهديدات برآمده است و بعد از اين هم اين چنين خواهد كرد. به هيمن خاطر بسيج در چشم امام راحل قدس سره و مقام معظم رهبري (مدظله)، بزرگ و با ارزش است، چنانكه فرموده اند:

«هر مجموعه يي كه افراد آن عضو بسيج هستند، از جهت خدمت به انقلاب، نسبت به ديگران برتر و مقدم ترند؛ زيرا هرگاه خطري نظام را تهديد كند، سينه ي بسيجي سپر انقلاب خواهد شد. بنابراين، هر كس وارد اين عرصه شد، با ارزش ترين افراد جامعه است و بايد به اين توفيق، افتخار كند. من هم افتخار مي كنم كه يك بسيجي باشم، به عنوان يك بسيجي، هر جا كه انقلاب به وجود من نياز داشته باشد، حاضرم خدمت كنم.» [192] .

كه سرنوشت انقلاب اسلامي را نيز دستخوش تحول و تغيير قرار مي دهد. اما اگر بسيج پايدار و پرصلابت به حضور و حركت تعالي بخش خود ادامه دهد، قطعا شور و نشاط او و رشد و كمال انقلاب اسلامي تضمين خواهد شد. مقام معظم رهبري (مدظله) در اين باره فرموده اند:

«بسيج با سرنوشت انقلاب سر و كار دارد. اگر بسيج، قوي و كارآمد شد و گسترش پيدا كرد و - همان طور كه عرض كرديم - پايه اش مستحكم بود، هيچ قدرتي در دنيا، هر چه هم توطئه كنند، هر چه هم با يكديگر همدست بشوند، قادر نخواهند بود نسبت به اين كشور و اين انقلاب، كمترين چشم زخمي وارد

[ صفحه 177]

كنند. اگر نيروي بسيج - يعني نيروي نظامي مردم - را كم گرفتيم، آن وقت جاي نگراني و اشكال است؛ چون صحنه ي حضور مردم، فقط صحنه ي سياسي و اقتصادي نيست. صحنه ي نظامي، اهم صحنه هاست و اين حضور، در سايه ي بسيج است.» [193] .

بنابراين وقتي سرنوشت انقلاب اسلامي كه ثمره ي مجاهدت هاي تاريخ اسلام و آزادمردان خداجوست به نيروهاي بسيج و حضور فعال آنها درهمه ي صحنه ها بستگي دارد، اهتمام جدي به سازماندهي بسيج به عنوان اولويت كار در سطوح مختلف به ويژه دست اندركاران و مسؤولان ضروري است، بديهي است قصور از اين تكليف مهم تبعات شرعي و عقلي فراوان دارد.

خود را بروز دهند. اسلام ديني است كه شخصيت زن را تعريف كرده است و جايگاه حقيقي او را نمايانده است. چنانچه مقام معظم رهبري (مدظله) فرموده اند:

«اسلام نسبت به زن و مرد و همه ي خلايق، يك ديد واقع بينانه و متكي بر فطرت و طبيعت و نيازهاي حقيقي دارد؛ يعني از هيچ كس بيش از تمكنش و بيش از آن چيزي كه به او داده شده است، توقعي ندارد. اصلا بناي اسلام بر اين است؛ يك بناي واقعي و منطقي است.» [194] .

بر اين اساس بهترين فضايي كه زن مسلمان مي تواند هويت ديني خود را بازيابد و حقوق فطري خود را تحقق بخشد، فضاي بسيج است. كما اينكه تجربه ي دوران انقلاب به ويژه دفاع مقدس نشان داد كه زنان مسلمان و خداجو چه

[ صفحه 178]

حماسه اي را دوشادوش مردان آفريده اند، به طوري كه مقام معظم رهبري (مدظله) آن را پديده اي مهم در انقلاب ما ميداند كه به بركت اسلام به زنان فداكار ما اعطا شده است:

«اين چيزي است كه انقلاب به زنان جامعه ي ما اعطا كرد و آنها را در صحنه ي جهاد، سياست و تأثير در سازندگي اساسي كشور - كه همان سازندگي انقلاب است - وارد نمود. اين، چيز خيلي مهمي است و جز با صدر اسلام، با هيچ وقت ديگر قابل مقايسه نيست.» [195] .

البته زنان مسلمان ما هنوز با تمامي وظايف الهي و شرعي خود فاصله دارند، اما به جرأت مي توان گفت كه بهترين زمينه و بستر براي تحقق كليه حقوق زن و نيز اعلاي او به منزلتي كه

اسلام براي زن تعيين كرده است، همين عرصه حضور و فعاليت بسيج است كه زنان خوب و فداكار ما قدر اين موقعيت را بايد بهتر از گذشته درك نمايند و با حضور فعال و قابل توجه خود، تحقق اين آمال و هدف را سرعت بيشتري بخشند.

و عافيت خود نمي انديشد، بلكه او خود را در برابر همنوعان خود مسؤول مي داند و هدايت و نجات ديگران از آفات اخلاقي و اجتماعي جزو اعتقادات اوست. اين روحيه ي ارزشمند را كه انسان مؤمن به فكر صلاح و رستگاري ديگران هم باشد، تقواي عمومي گويند و اين تعليم صريح دين اسلام و سيره ي پيشوايان ماست، كه به تقواي عمومي و اجتماعي اهتمام خاصي دارد، زيرا در تقواي عمومي كم و كاستي هاي فردي هم جبران مي شود و روح حاكم بر جامعه تقوا و پرهيزكاري مي شود. مقام معظم رهبري (مدظله) در اين باره فرموده اند:

[ صفحه 180]

«البته تقواي عمومي - تقواي ملت - غير از تقواي خصوصي يكايك افراد است. تقواي عمومي، يعني همين كه وقتي امام اشاره مي كردند، ناگهان همه ي جامعه به حركت درمي آمد. اين ملت را باتقوا مي گوييم.» [198] .

طول اين يازده سال، همراه با نتايج بوده است.» [199] .

مقام معظم رهبري (مدظله) در اين باره فرموده اند:

«شبكه بندي منصب امامت جمعه و نگاه كردن به اين مجموعه به عنوان حصار معنوي و ايماني كشور و ملت، امر فوق العاده مهمي است كه مطلقا نبايستي مورد غفلت قرار گيرد. هنگامي اين شبكه حقيقي خواهد بود و خواهد توانست به صورت يك حصار واقعي كار كند، كه اين اجتماعات به شكل مرتب و منظم انجام بگيرد.» [201] .

دوران هشت سال دفاع مقدس و بعد از آن با صيانت نفس نشان داده اند كه كمترين توقعي از انقلاب ندارند، تنها درد و داغ و فرياد آنها حفظ اركان نظام جمهوري اسلامي به عنوان گرانبهاترين ميراث خون شهداست.

فرامي خوانند.

موقعيت شناسي مردم بالاتر باشد، قوت حضور آنها در صحنه هاي مختلف انقلاب نيز بيشتر خواهد بود. مقام معظم رهبري (مدظله) در اين باره فرموده اند:

«من از سابق مكرر گفته ام كه اگر ملتي قدرت تحليل خودش را از دست بدهد، فريب و شكست خواهد خورد. اصحاب امام حسن، قدرت تحليل نداشتند؛ نمي توانستند بفهمند كه قضيه چيست و چه دارد مي گذرد. اصحاب اميرالمؤمنين، آنهايي كه دل او را خون كردند، همه مغرض نبودند؛ اما خيلي از آنها - مثل خوارج - قدرت تحليل نداشتند. قدرت تحليل خوارج ضعيف بود. يك آدم ناباب، يك آدم بدجنس، يك آدم زبان دار پيدا مي شد و مردم را به يك طرف مي كشاند؛ شاخص را گم مي كردند. در جاده، هميشه بايد شاخص مد نظر باشد. اگر شاخص را گم كرديد، نرويد اشتباه مي كنيد.

اميرالمومنين عليه السلام مي فرمود:"و لا يحمل هذا العلم الا اهل البصر و الصبر". اول، بصيرت، هوشمندي، بينايي، قدرت فهم و تحليل و بعد صبر و مقاومت و ايستادگي. از آنچه كه پيش مي آيد، انسان زود دلش آب نشود. راه حق، راه

[ صفحه 185]

دشواري است. [206] .

خوشبختانه بسيجيان عزيز ما دلي پاك و ذهني بي شائبه دارند و در هيچ شرايطي شاخص خود را كه همان ولايت باشد، گم نكرده و نخواهند كرد و همين اخلاص و صفاي باطن به آنها قدرت تحليل از قضايا را عنايت كرد، به طوري كه با بصيرت و تيزبيني اوضاع و حوادث را تجزيه و تحليل مي كنند.

آري! بسيجيان موضعي شفاف و بي پيرايه دارند، و رهنمودهاي مقام معظم رهبري (مدظله) را در همه حال به

ويژه در مواقع حساس و بحراني درك كرده و با سعه ي صدر و دورانديشي آن را به كار مي گيرند و هم در فهم فرامين ولايت صادق اند و هم در اطاعت و اجراي آن با اخلاص و صداقت عمل مي كنند.

و اعتقاد ما افزوده و اطاعت و فرمانبرداري ما را از رسول خدا صلي الله عليه و اله بيشتر مي كرده است، بر پايداري ما در راه راست مي افزود، و صبر ما را در برابر رنج و كوشش ما را در جهاد با دشمنان بيشتر مي نموده است.

بر همين اساس مقام معظم رهبري (مدظله) فرموده اند:

«امروز هم آحاد ملت ايران، زن و مرد ملت، اقشار مختلف، مخصوصا مسؤولان - خصوصا هر چه مسؤوليتها بالاتر برود - محتاج همين اخلاص هستيم، تا اين بار رابه سر منزل برسانيم.» [208] .

بدين ترتيب اگر امام راحل فرموده اند:«بسيج لشگر مخلص خداست»، تعبيري به حق و بسيار بجاست، زيرا جوهر وجود بسيج، اخلاص است، و اين رمز اطاعت از مقام ولايت و درك فرامين اوست، اگر بسيج اين رمز را از دست بدهد، هم خود تحقير و دگرگون مي شود و هم اينكه اقتدار ولايت را تضعيف مي كند.

است.

لذا براي آنكه دچار اين مشكل نشويم بهتر آن است كه انگيزه هاي دروني و ايماني را تقويت كنيم و نيز از رويش تجمل گرايي در جامعه جلوگيري نمائيم. مقام معظم رهبري (مدظله) در ضرورت مقابله با تجملات زندگي فرموده اند:

[ صفحه 187]

«تجملات براي يك جامعه، مضر و بد است. آن كساني كه با تجملات مخالفت مي كنند، معنايش اين نيست كه از لذتها و خوشي هايش بي اطلاعند؛ نه، كار مضري براي جامعه است؛ مثل يك دارو يا يك خوراكي مضر. با تجملات زيادي، جامعه زيان مي كند. البته در حد معقول و متداول ايرادي ندارد؛ اما وقتي كه همين طور مرتب پاي رقابت و مسابقه به ميان آمد، اصلا از حد خودش تجاوز مي كند و به جاهاي ديگري مي رود؛ و اين براي جامعه مضر است.» [209] .

مي شمرد در چشم من بسيار بزرگ بود.

2- ار اسارت شكم آزاد بود.

3- چيزي را كه نمي يافت آرزو نمي كرد واگر مي يافت از آن زياد بهره نمي برد.

4- اكثر اوقات را به سكوت و خاموشي مي گذراند.

5- اگر به سخن مي آمد، گويندگان را جاي سخنراني نبود و همواره آتش تشنگي سئوال

[ صفحه 188]

كنندگان را فرومي نشاند.

6- بسيار آرام و ضعيف و متواضع بود. اما اگر به ميدان جهاد وتلاش پا مي گذاشت، چون شير ژيان و اژدهايي دمان بود.

7- تا به محضر قاضي حضور نمي يافت، دليل و برهان اقامه نمي كرد.

و كان لا يلوم احدا علي ما يجد العذر في مثله حتي يسمع اعتذاره: و كان لا يشكر وجعا الا عند برئه و كان يقول ما يفعل و لا يقول ما لا يفعل و كان اذا غلب علي الكلام لم يغلب علي السكوت و كان علي ما يسمع احرص منه علي ان يتكلم: و كان اذا بدهه امران ينظر ايهما أقرب الي الهوي فيخالفه. فعليكم بهذه الخلائق فالزموها و تنافسوا فيها. فان لم تستطيعوها فاعلموا اخذ القليل خير من ترك الكثير. [210] .

8- اگر از كسي بدي و خلافي مي ديد، بلافاصله او را سرزنش نمي كرد زيرا مي دانست عذري دارد تا عذرش را بشنود.

9- از هيچ دردي ناله نمي كرد و دم نمي آورد تا زماني كه بهبودي مي يافت.

10- هر چه را مي گفت عمل مي كرد و آنچه را انجام نمي داد، به زبان نمي آورد.

11- اگر در گفتن بر او پيروز مي شدند، در سكوت بر وي غالب نمي شدند. به

شنيدن حريصتر بود تا به گفتن.

12- آنجا كه با دو موضوع روبرو مي شد. هر كدام از آن دو را به خواهش نفس نزديكتر مي ديد، با آن مخالفت مي ورزيد. پس شما را توصيه مي كنم كه اين صفات نيك را بياموزيد و به آنها ميل و رغبت و دلبستگي نشان دهيد.

و اگر چه بر انجام همه آنها قادر نباشيد. آگاه باشيد كه در از آن هر چه كم واندك هم برگيريد، باز بهتر از آن است كه كلا آن همه را درك كنيد.

[ صفحه 191]

اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام هستند.

هيجده هزار بيعت كننده با حضرت مسلم مي شوند. بعد از پنج، شش ساعت، رؤساي قبايل داخل كوفه مي آيند و به مردم مي گويند: آقا چه كار مي كنيد؟ با چه كسي مي جنگيد؟ از كي دفاع مي كنيد؟ پدرتان را درمي آورند و چه و چه و چه...

اينها اول به خانه هاشان مي روند؛ بعد كه سربازهاي ابن زياد دور خانه ي طوعه را مي گيرند كه مسلم را دستگير كنند؛ همين افراد مي آيند و باز عليه مسلم بنا مي كنند جنگيدن! اين عوام است؛ از روي فكر نيست؛ از روي يك تشخيص نيست؛ از روي تحليل درستي نيست. هر طور كه جو بود، حركت مي كنند.» [214] .

مقام معظم رهبري (مدظله) آنگاه با بيان دو جبهه حق و باطل، خواص و عوام را شامل هر دو جبهه دانسته اند، يعني هم جبهه حق مردمي دارد كه جزو خواص هستند و هم جبهه باطل مردمي دارد كه جزو خواص آن جبهه محسوب مي شوند.

پيغمبر را كردند، صحابه و

[ صفحه 195]

ياران پيغمبر - با مردم ديگر يكسان باشند! اين ها بايد يك امتيازاتي داشته باشند! به اين ها امتيازات داده شد - امتيازات مالي از بيت المال - اين، خشت اول است. حركت هاي انحرافي اين طوري است؛ از نقطه ي كمي آغاز مي شود، بعد همين طور هر قدمي، قدم بعدي را سرعت بيشتري مي بخشد. انحراف ها از همين جا شروع شد تا به دوران عثمان رسيد. اواسط دوران عثمان - در دوران خليفه ي سوم، وضعيت اين گونه شد كه برجستگان صحابه ي پيغمبر، جزو بزرگترين سرمايه دارهاي زمان خودشان شدند! توجه مي كنيد! يعني همين صحابه ي عالي مقام كه اسمهاشان معروف است - طلحه، زبير، سعد بن ابي وقاص و امثال آنها - اين بزرگان كه هر كدامشان يك كتاب قطور سابقه ي افتخارات در بدر و حنين و احد و جاهاي ديگر داشتند؛ اين ها جزو سرمايه دارهاي درجه ي اول اسلام شدند! وقتي كه يكي از آنها مرد، مي خواستند طلاهايي كه از او مانده بود، بين ورثه تقسيم كنند. اين طلاها را كه آب كرده و شمش كرده بودند، با تبر بنا كردند به شكستن - مثل هيزم كه شما با تبر مي شكنيد- ببينيد چقدر طلاست كه با تبر مي شكنند! در صورتي كه طلا را سنگ مثقال مي كشند. اينها را تاريخ ضبط كرده است!»

سپس مقام معظم رهبري (مدظله) در خطبه نماز جمعه مورخ (18 / 2 / 1377) فرازهايي از وضعيت زندگي خواص بعد از پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و اله را بيان فرمودند كه ذكر آن در تحليل حوادث دوران اميرالمؤمنين عليه السلام و امامان بعد از او

بسيار مهم است:

سال وضع به اين جا رسيده است.

ديديد كه در وسط ميدان جنگ، از خليفه خبر رسيد كه شما از حكومت بصره عزل شده ايد. اين همه اشياي قيمتي را كه ديگر نمي تواند بيايد و از داخل بصره بردارد، راهش نمي دهند، هر جا مي رود مجبور است با خودش ببرد. چهل استر، اشياي قيمتي او بود، كه سوار كرد و با خودش از قصر بيرون آورد و به طرف ميدان جهاد برد.

فلما خرج.... فتعلقوا بعنانه» اين هايي كه پياده شده بودند، آمدند و زمام اسب جناب ابوموسي را گرفتند،«و قالوا احملنا علي بعض هذا الفضول» ما را هم سوار همين زياديها بكن؛ اينها چيست كه داري با خودت به ميدان جنگ مي بري؟ ما داريم پياده مي رويم، ما را هم سوار كن. «و ارغب في المشي كما رغبتنا» همان طوري كه به ما گفتي پياده راه بيفتيد، خودت هم قدري پياده شو و پياده راه برو. «فضرب القوم بسوطه» [218] تازيانه اش را كشيد و به سر و صورت اين ها زد و گفت برويد، بي خودي حرف مي زنيد!«فتركوا دابته فمضي» متفرق شدند،

[ صفحه 198]

اما البته تحمل نكردند، به مدينه پيش جناب عثمان شكايت كردند، او هم ابوموسي را برداشت. اما ابوموسي يكي از اصحاب پيامبر صلي الله عليه و اله و يكي از خواص و يكي از بزرگان است، اين وضع اوست!

در كوفه،«سعد بن ابي وقاص» بود، از رئيس بيت المال، مقداري قرض كرد - حالا چند هزار دينار، نمي دانم - بعد هم ادا نكرد و نداد.

«عبدالله بن مسعود» آمد مطالبه كرد، گفت پول بيت المال را بده. «سعد بن ابي وقاص» گفت كه ندارم، بينشان حرف شد، بنا كردند با هم جار و جنجال كردن. جناب «هاشم بن عروة بن ابي وقاص» - كه از اصحاب اميرالمؤمنين و مرد خيلي بزرگواري بود - جلو آمد و گفت بد است، شما هر دو از اصحاب پيامبريد، مردم به شما نگاه مي كنند، جنجال نكنيد؛ برويد قضيه را به گونه اي حل كنيد. «عبدالله بن مسعود» كه ديد نشد، بيرون آمد. او به هر حال مرد اميني بود. رفت عده اي از مردم را ديد و گفت برويد اين اموال را از داخل خانه اش بيرون بكشيد.- معلوم مي شود كه اموال بوده - به «سعد» خبر دادند، او هم عده اي ديگر را فرستاد و گفت برويد و نگذاريد.

به خاطر اين كه «سعد بن ابي وقاص» قرض خودش به بيت المال را نمي داد، جنجال بزرگي به وجود آمد. حالا «سعد بن ابي وقاص» از اصحاب شوراست، در شوراي شش نفره، يكي از آنهاست، بعد از چند سال، كارش به اين جا رسيد. ابن اثير مي گويد:«فكان اول ما نزع به بين اهل الكوفه» [219] اين اول حادثه اي بود كه بين مردم كوفه اختلاف شد، به خاطر اين كه يكي از خواص،

[ صفحه 199]

در دنيا طلبي اين طور پيش رفته است و از خود بي اختياري نشان مي دهد.

مغرب و اين ها - و آن جا را فتح كردند و غنايم را بين مردم و نظاميان تقسيم كردند. خمس غنايم را بايد به مدينه مي فرستادند. در تاريخ ابن اثير دارد كه خمس زيادي بوده است - البته در اين جايي كه اين را نقل مي كند، اين مقدار نيست؛ اما در جاي ديگري كه داستان همين فتح را مي گويد، (بيان مي كند كه) خمس مفصلي بوده كه به مدينه فرستاده است. خمس كه به مدينه رسيد، «مروان بن حكم» آمد و گفت همه اش را به پانصد هزار درهم مي خرم، به او فروختند. [220] .

اولا: پانصد هزار درهم، پول كمي نبود، ثانيا آن اموال، خيلي بيش از اينها بود، كه يكي از چيزهايي كه بعدها به خليفه ايراد گرفتند، همين حادثه بود. البته خليفه عذر مي آورد و مي گفت اين رحم من بوده است؛ من صله ي رحم مي كنم، و چون وضع زندگيش هم خوب نيست، مي خواهم به او كمك كنم. بنابراين، خواص در ماديات غرق شدند.

فاسقي خبري آورد، برويد تحقيق كنيد؛ به حرفش گوش نكنيد، آن فاسق، همين «وليد» بود. اين متعلق به زمان پيامبر صلي الله عليه و اله است.

معيارها و ارزشها و جابه جايي آدم ها را ببينيد. اين آدمي كه در زمان پيامبر صلي الله عليه و اله، در قرآن به نام «فاسق» آمده بود، همان قرآن را هم مردم، هر روز مي خواندند، حالا در اين جا حاكم شده است! هم «سعد بن ابي وقاص» تعجب كرد، هم «عبدالله بن مسعود» تعجب كرد، «عبدالله بن مسعود» وقتي چشمش به او افتاد، گفت من نمي دانم تو بعد از اين كه ما از مدينه آمديم، آدم صالحي شدي؟! - عبارتش اين است:«ما ادري اصلحت بعدنا ام فسد الناس» - يا نه، تو سالم [223] نشدي، مردم فاسد شدند كه مثل تويي را به عنوان امير به شهري فرستادند!

«سعد بن ابي وقاص» هم تعجب كرد، منتها از بعد ديگري، گفت:«اكست بعدنا ام حمقنا بعدك»؛ تو كه آدم احمقي بودي، حالا آدم باهوش شده يي؟! يا ما اين قدر احمق شديم كه تو بر ما ترجيح پيدا كرده اي؟! وليد در جوابش گفت:«لا تجرعن يا ابااسحق» ناراحت نشو، سعد بن ابي وقاص»:«كل ذلك لم يكن» نه ما زيرك شديم، نه تو احمق شدي؛«و انما هو الملك» مسأله، مسأله ي پادشاهي است تبديل حكومت الهي - خلافت و ولايت - به پادشاهي، خودش داستان عجيبي است. «يتغداه قوم و يتغداه قوم يتعشاه آخرون» [224] ، يكي امروز متعلق به اوست، يكي فردا متعلق به اوست، دست به دست مي گردد.

[ صفحه 201]

سعد بن ابي وقاص بالاخره صحابي پيامبر صلي الله عليه و

اله بود اين حرف براي او خيلي گوش خراش بود كه مسأله پادشاهي است.

مقام معظم رهبري (مدظله) پس از بيان اوضاع زندگي خواص، نتيجه مي گيرد كه:

«اين مربوط به خواص است، آن وقت عوام هم كه دنباله رو خواص اند، وقتي خواص به سمتي رفتند، عوام مردم همه دنبال آنها حركت مي كنند، بزرگترين گناه انسان هاي ممتاز و برجسته، اگر انحرافي از آن سر بزند، اين است كه انحراف آنها موجب انحراف بسياري از مردم مي شود.» [225] .

بدين ترتيب وقتي خواص جامعه، طالب دنيا شدند وعوام نيز دنباله روي آن ها گرديدند، فرامين امام بر زمين مي ماند و قدر امام مغفول واقع مي شود. ادامه ي اين فرايند نيز به تنهايي و غربت و مظلوميت و در نهايت به شهادت امام و رهبر جامعه منجر مي شود. مولاي متقيان علي عليه السلام كه خود را دقيقا در اين فضا احساس مي كند مي فرمايد:

«و الله لا اصدق قولكم و لا اطمع في نصركم و لا اوعد العدو بكم. [226] .

«به خدا سوگند امروز به اين نتيجه رسيدم كه به گفتار و وعده هاي شما دل نبندم و به ياري شما اميدوار نباشم و دشمن را به وجود شما تهديد نكنم.»

«اكثر خواص دوران اميرالمؤمنين عليه السلام - خواص طرفدار حق، يعني كساني كه حق را مي شناختند - كساني بودند كه دنيا را بر آخرت ترجيح مي دادند، نتيجه اين شد كه اميرالمؤمنين عليه السلام مجبور شد سه جنگ راه بياندازد، عمر چهار سال و نه ماه حكومت خود را، دايم در اين جنگها بگذراند و آخرش هم به دست يكي از آن آدم هاي خبيث به شهات برسد» [227] .

براي تبيين بيشتر مطلب نگاهي هر چند گذرا به سه جنگ تحميل شده بر اميرالمؤمنين علي عليه السلام مي اندازيم، اگر چه بررسي ابعاد حوادث به بحثي مستوفا نيازمند است:

همراه است، او دختر ابوبكر است. [229] بخاطر همين موقعيت، طلحه و زبير او را با خود به بصره بردند تا مردم را دور او جمع كنند. بعد در جنگ جمل مي بينيم تا وقتي شتر

[ صفحه 203]

عايشه برپا است جنگ ادامه دارد. در اين جنگ تنها بيش از 70 دست براي گرفتن افسار شتر عايشه قطع گرديد. [230] و زماني كه شتر پي شد همه گريختند، مولاي متقيان علي عليه السلام در تشريح جنگ افروزان جمل فرمود:

كنتم جند المرأة، و أتباع البهيمة. رغا فأجبتم و عقر فهربتم. اخلاقكم دقاق و عهدكم شقاق و دينكم نفاق، و مأواكم زعاق. و المقيم بين أظهركم مرتهن بذنبه و الشاخص عنكم متدارك برحمة من ربه. [231] .

شما لشكر زني بوديد و از چهارپا پيروي نموديد. بانگ كرد و جواب داديد. چون شتر پي شد گريختيد. اخلاق شما پست و عهدتان شكسته و دين شما انفاق و آب شما تلخ و ناگوار است. آن كس كه در بين شما باشد به كيفر گناه گرفتار مي شود و آن كس كه شما را رها كند، مشمول آمرزش پروردگار است.

بدين ترتيب در جنگ جمل يك عده براي حفظ ثروت و كسب شهرت و موقعيت با وجود علم به قابليت و حقانيت اميرالمؤمنين علي عليه السلام از نفوذ عايشه استفاده كردند و اين زن با اينكه ميدانست علي عليه السلام بر حق است، ملعبه دست طلحه و زبير قرار گرفت و وقتي ام سلمه همسر ديگر پيامبر صلي الله عليه و اله عايشه را از مخالفت با اميرالمؤمنين «علي عليه السلام» منع مي كند و او را ازرفتن

به بصره نهي مي نمايد و در فضيلت اميرالمؤمنين عليه السلام اين حديث را ازسوي رسول اكرم صلي الله عليه و اله نقل مي كند كه فرمود:

علي عليه السلام خليفتي عليكم في حياتي و مماتي فمن عصاه عصاني [232] .

علي عليه السلام در حيات و مرگ من خليفه من بر شماست هر كس او را عصيان كند مرا عصيان كرده است.

عايشه گفت: بخدا سوگند آري اما....

تمام ماجرا در همين (اما) نهفته است. شايد عايشه قلبا راضي به اين كار نبود اما قدرت طلبان او را در موقعيتي قرار دادند كه چاره اي جز مخالفت با حضرت

[ صفحه 204]

علي عليه السلام نداشت. البته انگيزه ثروت طلبي و حفظ شهرت، نفس او را وسوسه ميكرد و تعريف و تمجيد اطرافيان تا حدودي او را ارضاء مي نمود.

حاكميت داشت از اين جهت تبليغات فريبنده او عليه اميرالمؤمنين علي عليه السلام كارگر واقع شد تا آنجا كه پنجاه هزار پيرمرد در زير پيراهن خونين عثمان گريه مي كردند. [233] اگر چه اين سخن خالي از اغراق نيست اما بيانگر واقعيتي بسيار تلخ و ناگوار است.

از طرف ديگر، مولاي متقيان «علي عليه السلام» بعنوان خليفه ي برحق مسلمين، مصصم است كه معاويه را از حاكميت شام عزل كند انگيزه ي اين تصميم را اينگونه بيان ميدارد:

«لم يكن الله يراني اتخذت المضلين عضدا» [234] .

«خداوند نبايد مرا در حالي ببيند كه از گمراهان بعنوان نيروي حكومت استفاده كرده ام.»

سرانجام، جنگ سختي ميان او و سپاه معاويه در صفين رخ ميدهد، با وجود اينكه دشمن در چند قدمي شكست قرار داشت، از نقشه ي قرآن بر سر نيزه كردن

[ صفحه 205]

استفاده مي كند. تا آنجا كه گروهي كه بعدها تحت عنوان «خوارج» با حضرت علي عليه السلام به مبارزه برخاستند او را مجبور به پذيرش «حكميت» نمودند و حتي تهديد كردند كه اگر حكميت را نپذيرد او را دست بسته تحويل شامي ها خواهند داد و يا گفتند: همان بلائي را كه بر سر عثمان آورديم بر سر تو نيز خواهيم آورد.

سرانجام اميرالمؤمنين عليه السلام مجبور شد كه حكميت را بپذيرد و دستور دهد كه مالك اشتر از خط مقدم برگردد، و اين پذيرش از ترس و يا تهديد خود خوارج نبوده است، بلكه مولاي متقيان علي عليه السلام دريافت كه عمق فاجعه بس عظيم است، به طوري كه گروهي حيله گر نظير عمروبن عاص چگونه در دين و اعتقادات عوام رخنه

كردند، تا جائي كه به اين نتيجه رسيد فروپاشي باورهاي ديني مردم با جنگ و پيروزي نظامي راست در نيايد و با علم به فرجام حكميت و داوري، ياران خود را در محك تجربه و آزمون پايداري قرار داد.

ابوموسي اشعري بعنوان نماينده ي جبهه حق، كه اسير جاه طلبي شد براحتي از عمرو بن عاص فريب مي خورد و اميرالمؤمنين عليه السلام را از خلافت معزول و از منبر پايين مي آيد و عمرو بن عاص كه همه چيز را براي معاويه فراهم ديد او را به خلافت منصوب مي كند. اين حوادث به ظاهر ساده، از عللي پيچيده حكايت دارد كه براي نمونه به بيان مولاي متقين عليه السلام در تحليل اين ماجرا بسنده مي كنيم:

يكي از اطرافيان اميرالمؤمنين عليه السلام در حضور حضرت ايستاد و گفت: «در صفين به ما دستور دادي كه «حكميت» را قبول نكنيم، بعد امر فرمودي كه قبول كنيم ما نمي دانيم كدام رأي درست است.

امام علي عليه السلام از اين سخن ناراحت شد و طي سخنان مبسوطي فرمود:

«أريد أن أداوي بكم و انتم دائي. كناقش الشوكة بالشوكة، و هو يعلم أن ضلعها معها، اللهم قد ملت أطباء هذا الدوي، و كلت النزاعة بأشطان الركي. [235] .

[ صفحه 206]

من مي خواهم با شما كه عين درد من هستيد جامعه را مدارا كنم. كار من مانند كار كسي است كه مي خواهد خار پايش را با خار ديگر بيرون آورد در حاليكه ميداند كه تيزي خار همراه خار است. بار الها طبيبان اين درد بزرگ خود بيمارند و آبكشان از چاه خود خسته و بي دلو هستند.

بطوري

كه ملاحظه مي شود تمام حرف ها و تحليل ها را بايد در اين كلام عميق مولا عليه السلام جستجو كرد، اين كليد فهم تمامي حوادثي است كه بعد از آن اتفاق افتاده است. مولاي متقيان عليه السلام در جنگ صفين دريافت كه درد بزرگ او ياران خودي هستند، در اين جنگ پرده ها كنار رفت و باطن مردم و باورها و اعتقادات آنها برملا شد، اگر چه مولاي متقيان عليه السلام در روزهاي آغازين خلافت و قبل از بيعت مردم با او ميدانست كه با چه جامعه اي مواجه است و تأثير حكومت خلفاي قبل از او در اعتقادات و فرهنگ مردم چه بوده است، يا جائي كه فرمود:

دعوني و التسموا غيري؛ فانا مستقبلون أمرا له وجوه و ألوان؛ لا تقوم القلوب، و لا تثبت عليه العقول و إن الآفاق قد أغامت و المحجة قد تنكرت. و اعلموا أني إن أجبتكم ركبت بكم ما أعلم. و لم اصغ إلي قول القائل و عتب العاتب. و إن تركتموني فأنا كأحدكم؛ لعلي أسمعكم و أطوعكم لمن وليتموه أمركم. و أنا لكم وزيرا. خير لكم مني أميرا.» [236] .

«مرا واگذاريد و ديگري را طلب كنيد، زيرا ما به استقبال چيزي مي رويم كه چهره هاي مختلف و جماعت گوناگوني دارد. دلها بر اين امر استوار و عقل ها ثابت نمي ماند، چهره افق حقيقت را ابرهاي تيره فساد گرفته و راه مستقيم حق ناشناس مانده. آگاه باشيد. اگر دعوت شما را اجابت كنم طبق آنچه خود مي دانم با شما رفتار مي كنم و به سخن اين و آن و سرزنش سرزنش كنندگان گوش فرانخواهم داد، اگر مرا رها كنيد من هم چون يكي از شما هستم،

شايد من شنواتر و مطيع تر از شما نسبت به مسؤول حكومت باشم.»

اما در واقعه صفين، آن ابرهاي تيره قطره هاي تلخ و كشنده ي باران را نازل كردند، اگر چه ظهور اوليه اين ابرهاي تيره را بايد در شوراي سقيفه و انكار ولايت و

[ صفحه 207]

وصايت اميرالمؤمنين عليه السلام و فرياد مظلومانه حضرت زهرا عليهاالسلام جستجو نمود.

شهودي، و هم و الله جبرئيل و ميكائيل و اميرالمؤمنين و ام ايمن، وطنت عليهم في بيوتهم و اميرالمؤمنين يحملتي و معي الحسن و الحسين (عليهماالسلام) ليلا و نهارا اءلي منازلهم، و اذكرهم بالله و رسوله الا تظلمونا و لا تغصبوننا حقنا الذي جعله الله لنا، فيجيبونا ليلا و يقعددون عن نصرتنا نهارا، فجمعوا الحطب الجزل علي بابنا و أتوا بالنار ليحرقوه و يحرقونا... فهذه امة تصلي علي؟!!» [237] .

امتي كه عهد و پيمان خدا و پيامبرش را در ولايت و رهبري علي عليه السلام شكستند و ناديده

[ صفحه 208]

گرفتند، حق ندارند بر پيكر من نماز بگزارند، آنها كه نسبت به حق ما ظلم روا داشتند، وارث مرا غاصبانه تصرف كردند، و سند مالكيت فدك را از دست من ربودند و به آتش كشيدند، آنها كه گواهان و شاهدان مرا تكذيب نمودند، «سوگند بخدا كه گواهان من حضرت جبرئيل و ميكائيل و اميرالمؤمنين علي عليه السلام و ام ايمن بودند.»

آنها كه روز ياري و حمايت از ما در خانه هاي خود خزيدند و دست از ياري ما كشيدند امام علي عليه السلام مرا همراه با حسن و حسين شب و روز براي بيداري امت غفلت زده به خانه هاي مهاجر و انصار مي برد و من آنها را نسبت به خدا و پيامبر صلي الله عليه و اله و حقوق الهي هشدار مي دادم و مي گفتم: به ما اهل بيت ظلم روا مداريد، و حق مسلمي را كه خدا به ما بخشيده است، غصب نكنيد. در تاريكي شب جواب مساعد مي دادند كه شما را ياري مي كنيم، اما در روز روشن دست از

ياري ما برمي داشتند.

تا آنكه به خانه ما هجوم آوردند، و با جمع آوري هيزم فراوان و آتش زدن آن خواستند خانه را و ما را كه در آن بوديم در آتش بسوزانند.

آيا چنين امتي سزاوار است كه بر من نماز بگزارد؟!

است، كه لازم است از زبان خود اميرالمؤمنين عليه السلام به سه مورد آن بپردازيم:

210]

ندارد. خدا پدرانشان را بيامرزد آيا كسي را مي شناسيد كه از من شجاع تر و آزموده تر در دفاع از اسلام باشد؟!

من هنوز بيست سال تمام نداشتم كه دست به شمشير بردم و در كسوت دفاع از اسلام قرار گرفتم و اين حال تا زمان حاضر كه شصت سال از عمرم گذشته، ادامه داشته است، اما وقتي كسي گوش به حرفم نمي دهد، تدبيرم بر زمين مي ماند.

به طوري كه ملاحظه مي شود در جامعه خودي وقتي مردم به هر دليلي فرامين امام و رهبر خود را اجرا نكنند، غصه و درد واندوه را چون زهري كشنده بر جان پير خود مي نوشانند، علاوه بر آن جو شايعه و دروغ پردازي عليه رهبر در فضاي عمومي بالا مي گيرد. بروز هر مشكلي را به پاي رهبري و دين مي نويسند و آثار كارآمد نبودن مديريت در بخش هاي مختلف جامعه به حساب دين و رهبري گذاشته مي شود. مولاي متقيان عليه السلام با بيان اين نكته، اطاعت صادقانه و آگاهانه مردم را بستر تحقق تدابير رهبري مي داند. اما وقتي مردم اطاعت نمي كنند و خواص در اجراي امور صادق نيستند، بديهي است كه تدابير رهبري ناكام مي ماند و اين حالت بلندترين فراز مظلوميت امامان معصوم ما در طول حياتشان بوده است.

الباحات، قليل تحت الرايات، و اني لعالم بما يصلحكم و يقيم أودكم - ولكني لا أري اصلاحكم بافساد نفسي. أضرع الله خدودكم، و أتعس جدودكم لا تعرفون الحق كمعرفتكم الباطل، و لا تبطلون الباطل كإبطالكم الحق. [239] .

[ صفحه 211]

تا چه زماني با شما همانند شتري كه نمي تواند سواري بدهد و يا لباس پاره، مدارا كنم؟! هراندازه يك طرف را مي دوزم، طرف ديگر پاره مي شود. هر وقت خبري از سران شام به شما مي رسد تمام شما درب خانه هايتان را مي بنديد و همانند سوسمار كه به سوراخ خود مي رود و يا كفتار كه به خوابگاه خود رهسپار مي شود به خانه هاي خود ميرويد.

به خدا سوگند ذليل است كسي كه شما او را ياور باشيد. كسي كه با شما به جنگ دشمن برود. در واقع بدون سلاح به ميدان رفته است. به خدا سوگند در حرف و شعار تعدادتان زياد است اما در ميدان عمل و پيكار از تعداد انگشتان دست تجاوز نمي كنيد. من به كاري كه شما را اصلاح كند و انحراف شما را برطرف نمايد آگاهم ولي بخدا سوگند اصلاح شما را با تباه ساختن خود جايز نمي دانم. خدا شما را خوار گرداند، روز خوش نبينيد، آن طور كه تمايل به جبهه باطل داريد ميل به جبهه حق نداريد و آن طور كه تيشه به ريشه ي حق مي زنيد با باطل درگير نمي شويد.

أف لكم! لقد سئمت عتابكم! أرضيتم بالحياة الدنيا من الاخرة عرضا؟ و بالذل من العز خلفا! إذا دعوتكم إلي جهاد عدوكم دارت أعينكم، كانكم من الموت في غمرة، و من الذهول في سكرة، يرتج حواري فتعمهون و كأن قلوبكم مألوسه فأنتم لا تعقلون [240] .

«اف بر شما از بس كه شما را سرزنش كردم خسته شده ام، آيا دنيا را پذيرفته و آخرت را رها كرده ايد؟! آيا ذلت را به جاي عزت قبول كرده ايد؟! هنگامي كه شما را به جنگ با دشمنان دعوت مي كنم، چشم هايتان در سرتان مي چرخد و گويا مرگ شما را فرارسيده است و حالت ديوانگي به شما دست مي دهد.

به طوري كه ملاحظه مي شود مولاي متقيان علي عليه السلام، ضمن توبيخ مردم كوفه

[ صفحه 212]

ريشه ي تزلزل را در ترجيح دنيا بر آخرت و ذلت سازش بر عزت و فرار از فرهنگ جهاد و شهادت ميداند.

پرهيز از جهاد و فرهنگ ايثار و شهادت.

ج - با تثبيت آثار فوق - جريان هاي نفاق آلود بوجود آمده و هر كدام با انگيزه اي متفاوت از ديگري در ايجاد اختلال و دردسر براي رهبري جامعه نقش بسزايي را ايفا كردند. سه جريان جمل، صفين و نهروان از نفاق داخلي سامان يافته و در مقابل اميرالمؤمنين عليه السلام ظاهر شدند.

د- حكومت فتنه دقيقا از دامن نفاق حاكم بر جامعه يا به عبارت ديگر از تعارض جريانهاي منافقانه متولد شده و با وجود اينكه اميرالمؤمنين عليه السلام مردم را از تولد آن و آثار شوم آينده آن خبر داد، اما جهل و ناداني آنها مانع از برخورد جدي با فتنه جويان گرديد.

ه- با قدرت گرفتن حكومت فتنه، بذر نفاق و ترديد و شبهه نسبت به حقانيت حكومت اميرالمؤمنين عليه السلام و مديريت ايشان در اعماق اذهان مردم پاشيده مي شود، و كار به جايي مي رسد كه مولاي متقيان عليه السلام از خدا آرزوي مرگ مي كند و اين اوج تنهايي و مظلوميت اوست.

[ صفحه 213]

توطيني نفسي علي المنية لأحببت ألا ألقي مع هؤلاء يوما واحدا و لا ألتقي بهم أبدا. [241] .

از خداي تعالي مي خواهم كه خيلي زود از دست آنها راحت شوم، بخدا سوگند اگر آرزوي شهادت را در مبارزه با دشمن و آمادگي براي مرگ نداشتم، دوست مي داشتم كه يك روز با آنان نباشم و هيچگاه آنان را نبينم.

گر ناكثين جمل، جنگ بر او كنند تحميل

ناحق بود، سببش كينه و حسادت است

از زخم قاسطين و ز نيش مارقين

بر سينه ي علي فراوان، جراحت است

گر درد خويش به چاه گويد از بي كسي، علي

او را ز دست مردم نادان، شكايت است

خار به چشم و استخوان در گلوي اوست

تفسير اين سكوت هزاران، حكايت است

بر غربت و تنهايي او افزوده مي شد. اينك عوامل مظلوميت او را پي مي گيريم تا دريابيم واقعيت امر چگونه بوده است.

بي تابي مي كردند، عبارتند از: عبيدالله بن عباس، قيس بن سعد بن عباده و سعيد بن قيس همداني است.

عبيدالله بن عباس مردي شجاع و قوي دل بود و غيرت مذهبي و تعصب قبيله اي شديد داشت و از نخستين كساني است كه مردم را به بيعت با امام حسن عليه السلام تشويق مي نمايد؛ اما معاويه در صدد فريب او برآمد، بالاخره آنچه كه در فريب دادن او مؤثر واقع شد حس جاه طلبي و دنياخواهي خواص جبهه ي طرفدار حق است كه عبيدالله بن عباس، از جمله ي آنان است. يعني قبل از اينكه عبيدالله تسليم نيرنگ معاويه شود، مغلوب جاه طلبي خود شده است. به طوري كه وقتي معاويه در نامه اش به او وعده ي يك ميليون درهم پاداش را مي دهد، كاملا دگرگون مي شود و سرانجام نتوانست از اين پول گزاف دل بركند و نه خدا و نه خويشاوندي نزديك با پيامبر صلي الله عليه و اله و نه تعصب قبيله اي و نه عهدي كه با امام حسن عليه السلام بسته بود، هيچ يك نتوانست او را از تصميم منصرف كند. تا اينكه چون عبدي خوار و ذليل شبانه گريخت و به اردوگاه نفاق و فريب معاويه پيوست.

خدا ميداند كه وقتي خبر فرار عبيدالله بن عباس به امام حسن عليه السلام رسيد چه حالي به او دست داد. گويي همه آمال، به يكباره فروريخت و ابر تيره ي غم و تنهايي بر او سايه افكند. بالاخره با فرار عبيدالله بن عباس جمع ديگري از فرماندهان و حتي سپاهيان به معاويه پناهنده شدند و بطور كلي شيرازه ي سپاه امام مجتبي در هم كوبيده شد و سند ديگري بر مظلوميت امام

مجتبي عليه السلام اضافه گرديد.

3- شايعه صلح:

معاويه در ادامه فتنه انگيزي و نيرنگ خود به منظور منهدم كردن تشكيلات دفاعي امام حسن عليه السلام، شايعه ي صلح خواهي او با معاويه را در بين نيروهاي اندك او پخش نمود. براي نمونه، مغيره و همراهانش وارد اردوگاه مدائن شدند و همين كه از كنار خيمه مي گذشتند، در معرض نگاه هاي كنجكاو سپاه امام حسن عليه السلام يكي از آنها عمدا با صداي بلند به ديگري گفت:

[ صفحه 216]

خوب شد خدا به دست پسر رسول خدا صلي الله عليه و اله خون ها را حفظ كرد و فتنه را خوابانيد و آرزوي صلح را برآورده ساخت. [243] .

اين شايعات بي اساس به حدي كارگر واقع شد كه تفرقه و دو دستگي و حتي فرار را در لشكر امام حسن عليه السلام به اوج خود رسانيد. گروهي مخلص، خواهان جنگ بودند و اين شايعات را پوچ و بي اساس مي دانستند، و گروهي خواهان صلح بودند. امام حسن عليه السلام وقتي از اين ماجرا باخبر شد، سراسيمه روانه اردوگاه مدائن مقر لشكر خود شد. در بين راه در محلي به نام «ساباط» مردي از خوارج به نام جراح بن سنان اسدي با خنجر به پاي آن بزرگوار ضربتي سخت وارد كرد كه ران مقدسش جراحت عميق برداشت. با همان وضع خود را به اردوگاه مدائن رساند، اما وقتي به آنجا رسيد مشاهده كرد كه بسياري از كساني كه خود را فرمانبردار او مي دانستند به همراه فرماندهان گريخته اند. در اينجا امام مظلوم، مردم پيمان شكن را مورد سرزنش قرار داد و فرمود:

غدرتموني كما غدرتم من كان

قبلي، مع أي امام تقاتلون بعدي؟ [244] .

پيمان خود را با من شكستيد و بمن خيانت نموديد همانطوريكه به امام پيش از من خيانت نموديد، به رهبري كدام امام بعد از من پيكار خواهيد كرد؟

4- غارت خيمه:

امام حسن عليه السلام پس از رسيدن به مدائن و ملاحظه ي خيانت ياران وارد خيمه ي فرماندهي شد. در اين هنگام شخصي نفوذي در ميان لشكر فرياد زد كه قيس بن سعد كشته شد، شما از اينجا پراكنده شويد. سربازان با شنيدن اين صدا به سوي خيمه ي امام حسن عليه السلام حمله بردند و هر چه در ميان خيمه بود غارت كردند، و حتي فرشي كه در زير پاي امام عليه السلام بود بزور از آن حضرت ربودند. [245] .

بهر حال تجسم اين صحنه ها اشكي دريايي طلب مي كند تا براي مظلوميت امام

[ صفحه 217]

حسن عليه السلام سيل غم جاري سازد و خشم و نفرين خود را نثار كساني نمايد كه براي رسيدن به دنيا همه چيز خود را به تاراج نفاق دادند.

5- ترور يا اسارت:

بزرگترين عامل مظلوميت امام حسن عليه السلام خطر ترور يا اسارت بود، زيرا افرادي كه مخفيانه به سوي لشكر معاويه فرار كردند، پيشنهاد دادند كه اگر معاويه دستور دهد حسن بن علي را ترور كرده و يا اسير نموده و تحويل او نمايند. امام حسن عليه السلام مي دانست كه اگر ترور شود معاويه قتل او را به گردن ياران خود او مي اندازد و اگر اسير شود، او را جهت بهره برداري سياسي به احترام ذريه ي پيامبر صلي الله عليه و اله آزاد مي نمايد و

از اين طريق محبوبيت و احساس نزديكي خود را به پيامبر خدا در بين مردم بيشتر مي نمايد، فلذا طي كلماتي به زيد بن وهب به اين واقعيت تلخ اشاره مي كند و ميفرمايد:

و الله لو قاتلت معاويه لا خدو حتي يدفعوني اليه سلما. [246] .

به خدا قسم اگر با معاويه در جنگ شوم (ياران من) مرا گرفته و تسليم معاويه خواهند كرد.

6- نفوذ در زندگي شخصي:

مظلوميت امام حسن عليه السلام آن گاه به اوج خود مي رسد كه دشمن حتي در زندگي شخصي او نيز نفوذ مي كند، و با وعده هايي فريبنده همسرش را وادار به مسموم نمودن امام عليه السلام مي كند، و او نيز كه آرزوي كاخ نشيني و زندگي اشرافي در دستگاه معاويه هر نوع عواطف و احساس وجدان را در او كشته بود، بدون در نظر گرفتن عواقب اين كار، بي رحمانه زهر را در سبوي آب مي ريزد و نيمه هاي شب به او مي نوشاند.

آري اين مختصر، گوياي واقعيات تلخي است كه حتي خواندن و مرور آن انسان را تكان ميدهد، و دهها و بلكه صدها سؤال را بطور پيدا و پنهان در ذهن مي آفريند و حساسيت انسان را در شناخت مسؤوليت و تكليف شرعي و نوعي استفاده از تجربه ي

[ صفحه 218]

تلخ گذشته برمي انگيزد، و از همه مهم تر جستجوي ريشه ي اين حوادث در عملكرد خواص طرفدار جبهه ي حق با تحليل عالمانه مقام معظم رهبري (مدظله) اهميت خود را نشان ميدهد.

مقام معظم رهبري (مدظله) در بيان عملكرد خواص طرفدار حق در عصر امام حسن مجتبي عليه السلام فرموده اند:

«امام حسن مجتبي عليه السلام

ديد كه اگر الآن با همين عده كم برود با معاويه بجنگد و شهيد بشود؛ آن قدر انحطاط اخلاقي در ميان جامعه ي اسلامي، در ميان همين خواص، زياد است كه حتي دنبال خون او را نخواهند گرفت! تبليغات معاويه، پول معاويه، زرنگي هاي معاويه همه را تصرف خواهد كرد. مردم بعد از يك دو سالي كه بگذرد، مي گويند اصلا امام حسن عليه السلام بي جا كرد در مقابل معاويه قد علم كرد، امام حسن عليه السلام ديد خونش هدر خواهد رفت. لذا با همه سختي ها ساخت و خودش را به ميدان شهادت نينداخت. مي دانيد گاهي شهيد شدن آسان تر از زنده ماندن است، اين طوري است. آدم هاي اهل معنا، اهل حكمت و دقت خوب درك مي كنند. گاهي زنده ماندن و زندگي كردن در يك محيطي تلاش كردن، به مراتب مشكل تر از كشته شدن و شهيد شدن و به لقاء خدا پيوستن است. امام حسن عليه السلام اين راه مشكل را انتخاب كرد. وضع آن زمان اين بوده است. خواص تسليم بودند، حاضر نبودند حركتي بكنند.» [247] .

با ارزش هاي ديني به طور علني آغاز كرد. اينك دلائل مظلوميت امام حسين عليه السلام را پي مي گيريم تا شرايط دردناك حيات آن مظلوم هميشه تاريخ براي عاشقان و پيروانش درسي عبرت آميز باشد:

تن در دهد.

و از مكه عازم عراق مي شود.

وقتي محمد حنفيه از تصميم امام عليه السلام آگاه شد خود را به او رساند، گفت: چرا شتابان مي خواهي از مكه خارج شوي؟ حضرت فرمود:

أتاني رسول الله بعد ما فارقتك، فقال يا حسين! اخرج فان الله قد شاء ان يراك قتيلا.

محمد حنفيه پرسيد: اگر خداوند مي خواهد ترا كشته ببيند پس چرا زن ها و كودكان را با خود كوچ مي دهي؟ امام فرمود:

إن الله شاء ان يراهن سبايا. [249] .

[ صفحه 221]

فرمود: خداوند مي خواهد اينها را اسير ببيند.

كمتر كسي است كه راز اين كلمات امام حسين عليه السلام را درك كند، محمد حنفيه كه از خواص طرفدار امام حسين عليه السلام است، بجاي اطاعت و همراهي با امام عليه السلام بر خلاف تصميمات او حركت مي كند. اما اين سخن عميق امام حسين عليه السلام فرجام حركت او را بطور قطع مشخص كرده است، يعني اوضاع روزگار به گونه اي كه هيچ راهي جز شهادت براي من و اسارت براي زنان و فرزندانم نمانده است. وقتي خواص، جامعه ديني امام حسين عليه السلام را در مكه درك نمي كنند و عافيت طلبي را بر مبارزه ترجيح داده اند، بديهي است كه امام حسين عليه السلام با ناراحتي و قلبي دردمند از كج انديشان زمانه، غريبانه و تنها از مكه خارج شود.

نيز در فرداي تاريخ، كوفيان مدعي نشوند كه از فرزند زهرا عليهاالسلام دعوت بعمل آوردند، اما او اعتنا نكرد.

در هر حال امام حسين عليه السلام همراه كاروان كوچك خود در حركت است، نگاه معني دار يارانش نشان از درد و اندوه فراوان دارد و چهره ي فرزندان و كودكان معصومش زخم غربت را لحظه به لحظه عميق تر مي كند، در اين حالت غم انگيز ناگهان خبر شهادت مسلم بن عقيل را به امام حسين عليه السلام مي رسانند، امام پس از شنيدن اين خبر بي درنگ مي فرمايد:

«الناس عبيد الدنيا و الدين لعق علي السنتهم، يحوطونه مادرت معايشهم فاذا محصوا بالبلاء قل الديانون. [250] .

مردم بنده ي دنيا هستند و دين تنها لقلقه ي زبان آنهاست، مادامي كه زندگي (مرفه) دارند (و از نعمت هاي فراوان بهره مندند) دين را رعايت مي كنند اما موقعي كه در معرض آزمايش قرار

[ صفحه 222]

مي گيرند و به بلا مبتلا مي شوند (اغلب از مسؤوليت شانه خالي مي كنند) و عده ي قليلي در دين ثابت قدم مي مانند.

سرانجام نه تنها از وعده ها و بيعت هاي كوفيان خبري نشد، بلكه ناگهان در صف مقابل قرار مي گيرند، و بجاي اطاعت دست به شمشير حماقت مي برند، و حتي براي شهادت امام حسين عليه السلام و يارانش لحظه شماري مي كنند.

بيابان را به گريه آورد اما بر دل سياه و غفلت زده كوفيان اثر نكرد.

حتي خطبه هاي امام حسين عليه السلام در روز عاشورا و صدا كردن بعضي از افراد با اسم و القاب به منظور ايجاد ترديد در تصميم خطرناك و حماقت بار كوفيان بوده است، اما گويي همه چيز براي مظلوميت امام حسين عليه السلام رقم خورده است.

فرياد «هل من ناصر ينصرني» سر مي دهد كسي جوابش نمي دهد؛ طفل كوچكش را براي تحريك عواطف به ميدان مي آورد گلويش را مي درند؛ عاقبت در اوج بي رحمي و شقاوت سر مباركش را از بدن جدا مي كنند و بر جنازه هاي شهيدان اسب مي تازند و خيمه ها را آتش مي زنند و ترس و هراس را طوفان وجود زنان و كودكان تشنه و داغدار او مي كنند؛ همه ي اين صحنه ها از مظلوميت امام حسين عليه السلام قله اي به بلنداي تاريخ بشريت ساخت، كمتر انسان با عاطفه و دردمندي پيدا مي وشد كه اين صحنه ها را ببيند و بر مظلوميت سالار شهيدان چون ابر بهاران نگريد و آه از نهادش خرمن هر عاقل و فرزانه را در آتش نكشد.

مقام معظم رهبري (مدظله) بعنوان وارث مظلوميت اهل بيت عليهم السلام، همه ي مصيبت ها و گرفتاري هاي سالار شهيدان را در نقش خواص مي داند كه دين و شرف خود را به دنياي يزيد فروخته اند، چنانكه مي فرمايد:

[ صفحه 223]

«بعد كه حضرت مسلم با جمعيت زيادي راه افتادند - در تاريخ ابن اثير، نوشته است - به نظرم سي هزار دور و بر حضرت مسلم آمدند، چهار هزار نفر از مردم، فقط اطراف خانه ي او با شمشير، به نفع مسلم بن عقيل ايستاده بودند

- اينها مربوط به روز نهم ذيحجه است - كاري كه ابن زياد كرد، يك عده از همين خواص را بين مردم فرستاد كه مردم را بترسانند - مادرها و پدرها را- تا بگويند با چه كسي مي جنگيد؟! چرا مي جنگيد؟! برگرديد؛ پدرتان را درمي آورند؛ اين ها يزيدند؛ اين ها ابن زيادند؛ اينها بني اميه اند؛ اين ها چه دارند؟! پول دارند، شمشير دارند، تازيانه دارند، ولي آن ها چيزي ندارند، مردم را ترساندند، به مرور همه متفرق شدند! آخر شب وقت نماز عشاء هيچ كس همراه حضرت مسلم نبود هيچ كس و ابن زياد پيغام داد كه همه بايد براي نماز عشاء به مسجد كوفه بيايند و نماز را با من به جماعت بخوانند! تاريخ مي نويسد براي نماز عشاء پشت سر ابن زياد مسجد كوفه پر از جمعيت شد.

خوب، چرا چنين شد؟! من كه نگاه مي كنم مي بينم خواص مقصرند! همين خواص طرفدار حق مقصرند. بعضي از اين خواص طرفدار حق، در نهايت بدي عمل كردند، مثل شريح قاضي، شريح قاضي كه جزو بني اميه نبود. كسي بود كه مي فهميد حق با كيست، مي فهميد كه اوضاع از چه قرار است، وقتي هاني بن عروه را به زندان انداختند و سر و رويش را مجروح كردند، سربازان و افراد قبيله اش اطراف قصر عبيدالله بن زياد را گرفتند، ابن زياد ترسيد، آنها مي گفتند كه هاني را كشتيد. ابن زياد به شريح قاضي گفت: برو ببين هاني زنده است، اما مجروح است. هاني بن عروه گفت:اي مسلمانها، اين چه وضعي است؟! (خطاب به شريح) پس قوم من چه شدند؟! مردند؟! چرا سراغ من نيامدند؟! چرا نمي آيند مرا از اينجا نجات بدهند؟! شريح قاضي گفت: مي خواستم بروم و اين حرف هاي

هاني را به همين كساني كه از اطراف دارالاماره را گرفته اند؛ بگويم؛ اما افسوس كه جاسوس عبيدالله، آن جا ايستاده بود، جرأت نكردم يعني چه؟! يعني همين كه ما مي گوييم:«ترجيح دنيا بر دين».

شايد اگر شريح، همين يك كار را انجام مي داد، تاريخ عوض مي شد. اگر

[ صفحه 224]

شريح مي رفت به مردم مي گفت كه هاني زنده است، اما در زندان است و عبيدالله قصد دارد او را بكشد- هنوز عبيدالله قدرت نگرفته بود- آنها مي ريختند و هاني را نجات مي دادند. با نجات هاني، قدرت پيدا مي كردند؛ روحيه پيدا مي كردند؛ اطراف دارالاماره مي آمدند، عبيدالله را مي گرفتند، يا مي كشتند يا مي فرستادند مي رفت. كوفه، مال امام حسين عليه السلام مي شد و اصلا واقعه ي كربلا اتفاق نمي افتاد! اگر واقعه ي كربلا اتفاق نمي افتاد، يعني امام حسين عليه السلام به حكومت مي رسيد و اگر اين حكومت شش ماه هم طول مي كشيد - ممكن بود بيشتر طول بكشد- براي تاريخ، بركات زيادي داشت.

يك وقت يك حركت بجا، تاريخ را نجات مي دهد. گاهي يك حركت نابجا كه ناشي از ترس و ضعف و دنياطلبي و حرص به زنده ماندن است، تاريخ را در ورطه ي گمراهي مي غلطاند.

آقا چرا شما وقتي كه هاني اين طوري است شهادت حق نداديد؟! نقش خواص، خواص ترجيح دهنده ي دنيا بر دين، اين است.

وقتي كه عبيدالله بن زياد، به رؤساي قبايل كوفه گفت: برويد مردم را از اطراف مسلم متفرق كنيد؟ اگر نرويد پدرتان را در مي آورم. چرا اينها از عبيدالله بن زياد قبول كردند؟! همه ي اينها كه اموي نبودند، از شام نيامده بودند. بعضي از همين ها، جزو نويسنده هاي نامه

به امام حسين عليه السلام بودند، مثل شبث بن ربعي كه به امام حسين عليه السلام نامه نوشته بود و دعوت كرده بود، خودش جزو كساني است كه وقتي عبيدالله گفت برويد مردم را از دور او متفرق كنيد، اين هم آمد و مردم را با ترساندن و با تهديد و تطميع، از اطراف مسلم متفرق كرد، چرا اين كار را كردند؟

اگر امثال شبث بن ربعي، در يك لحظه ي حساس از خدا مي ترسيدند - بجاي اين كه از ابن زياد بترسند- تاريخ عوض مي شد! آنها آمدند، مردم را متفرق كردند. عوام متفرق شدند، ولي چرا آن خواص مؤمني كه اطراف مسلم بودند، متفرق شدند؟ در بين آنها كسان خوبي بودند، افراد حسابي بودند. بعد بعضي از آنان در كربلا شهيد شدند، كفاره ي اشتباهشان داده شد؛ با آنها بحثي نداريم،

[ صفحه 225]

اسمشان را هم نمي آوريم. اما از اينها كساني بودند كه به كربلا هم نيامدند، نتوانستند بيايند، توفيق پيدا نكردند، بعد مجبور شدند جزو توابين بشوند!

وقتي امام حسين عليه السلام كشته شد، وقتي فرزند پيغمبر از دست رفت، وقتي فاجعه اتفاق افتاد، وقتي حركت تاريخ به سمت سراشيب آغاز شد، ديگر چه فايده؟! به همين دليل تعداد توابين در تاريخ، چند برابر عده ي شهداي كربلاست، شهداي كربلا، همه در يك روز كشته شدند؛ توابين هم همه در يك روز كشته شدند. اما شما ببينيد اثري كه توابين در تاريخ گذاشتند، يك هزارم اثري كه شهداي كربلا گذاشتند نيست! براي خاطر اين كه اينها در وقت خود نيامدند، كار را در لحظه هاي خود انجام ندادند، دير تصميم گرفتند، دير تشخيص دادند.

چرا مسلم بن عقيل را تنها گذاشتيد؟! ديديد كه اين نماينده امام آمده بود، با او بيعت هم كرده بوديد، او را هم كه قبول داشتيد - عوام را كاري ندارم، به خواص مي گويم - شما چرا شب كه شد، مسلم را تنها گذاشتيد كه به خانه ي طوعه پناه ببرد؟!

اگر خواص، مسلم را تنها نمي گذاشتند، مثلا صد نفر مي شدند، اين صد نفر اطراف مسلم را مي گرفتند، به خانه يكي از آنها آمدند و مي ايستادند؛ دفاع مي كردند. مسلم تنها هم كه بود، وقتي مي خواستند او را دستگير كنند، چندين ساعت طول كشيد، چندين بار حمله كردند، مسلم به تنهايي همه ي سربازان ابن زياد را - همان عده اي كه آمده بودند- پس زد. اگر صد نفر مرد با او بودند، مگر مي توانستند او را بگيرند؟! مردم باز هم اطرافشان جمع مي شدند. [251] .

سازش كشاندن خواص جامعه و نيز انزواي اهل بيت عليهم السلام بوده است، و در واقع مظلوميت امامان معصوم عليهم السلام را همين سه عنصر رقم زده اند.

تهديد جديدي براي خواص جامعه است. توابين اگر به موقع و در زمان خودشان مي فهميدند و عمل مي كردند، شايد فاجعه كربلا رخ نمي داد. اما دير فهميدن آنها، نه تنها مشكلي را حل نكرد، بلكه خون آنها نيز اثر قابل توجهي در تاريخ نداشت.

5- ممكن است خواص خوب تشخيص دهند اما ترس، مانع عمل به تكليف شود، بنابراين تشخيص بايد با مقاومت و ايستادگي همراه باشد. همان طور كه مقام معظم رهبري (مدظله) فرموده اند، حركت در راه خدا، هميشه با مخالفت و دشمني همراه است، خواص بايد بايستند و در برابر حرف ها ملامت ها مجاهدت كنند.

6- خواص بايد تجربه ي تاريخي را با وضع زمان و مكان خود تطبيق دهند، و نه تنها خود گرفتار چالش هاي گذشته نشوند، بلكه با بيان مثال ها و مصداق ها به تنوير افكار عوام نيز بپردازند، و عبرت از تاريخ را چون آينه در مقابل داشته باشند.

7- خواص بايد با متانت و خويشتن داري فضاي جامعه را آرام كنند و از تفرقه و غرور و جاه طلبي پرهيز كنند، چرا كه فضاي تيره ي اختلاف و درگيري هاي سياسي خودي ها بستري مناسب براي رشد توطئه هاي دشمن است.

[ صفحه 228]

العظمي خامنه اي (مدظله) را تهديد نمي كند؟- ثانيا آيا آفات دنيازدگي دامن خواص جامعه ما را نگرفته است؟ - ثالثا اگر خواص اسير دنيا شوند، آيا زمينه براي نافرماني از رهنمودهاي رهبر عزيزمان فراهم نمي شود؟ - رابعا اگر خواص جامعه در چالش دنيا و مقام گرفتار آيند آيا عوام جامعه در صداقت و امانت آنها دچار ترديد نخواهند شد؟ - خامسا اگر فضاي جامعه براي نافرماني از دستورات مقام معظم رهبري (مدظله) فراهم شود آيا حكومت فتنه و نفاق عرصه را براي تخريب پايه هاي ديني و اعتقادي مردم مناسب نمي بيند؟ در آن صورت آيا تاريخ تكرار نخواهد شد؟ اينك شرايط را براي پاسخ به اين قبيل سؤال ها و بيان مصداق ها و تحليل اوضاع مناسب نمي دانيم، اما براي عقلا اشارت كافي است كه بيانات رهبر عزيزمان در اين زمينه آن هم در جمع ياران حقيقي انقلاب اسلامي و يادگاران دوران پرافتخار دفاع مقدس چه پيامي دارد؟

بديهي است براي بيدار دلان، اين بيانات دردمندانه رهبر عزيز از حساسيت اوضاع زمان و نظام جمهوري اسلامي خبر مي دهد و نيز هشدار جدي به ياران انقلاب است كه در برابر هياهوي دنياي فريبنده، ساده زيستي و زندگي زاهدانه را سپر قرار دهند و از تفرقه و درگيري هاي سياسي كه بزرگترين عامل غفلت و كمين دشمن است اجتناب نمايند.

اين سخنان حكيمانه و در عين حال دردمندانه مقام معظم رهبري (مدظله) ما را به ياد درد دل هاي مظلومانه اميرالمؤمنين علي عليه السلام مي اندازد كه آرزو مي كرد ابوذرها و ميثم ها و ديگر ياران واقعي اش در كنارش بودند، تا جوهر كلام او را به جان و دل مي خريدند، امروز هم پيام وارث

بر حق او يعني مولاي مظلوم زمانه به عاشقان دل آگاه و ولايت پذير اين است كه:

ابوذرها و ميثم ها كجائيد

علي احضار كرد ما را بيائيد

علي داري نه اين است اي برادر

ببايد جان دهيم در راه رهبر

آل عمران، آيه 31.

[34] سوره شوري، آيه 23.

[35] خطبه هاي نماز جمعه، 18 / 2 / 77.

[36] تحف العقول، ص 238.

[37] تحف العقول، ص 238.

[38] ارشاد، شيخ مفيد، ص 210.

[39] خطبه هاي نماز جمعه در روز عاشورا، سال 1377.

[40] كتاب سيري در انديشه دفاعي حضرت امام قدس سره كتابي است كه از مؤلف توسط بنياد حفظ آثار و ارزش هاي دفاع مقدس در سال 1378 چاپ و منتشر شده است.

[41] صحيفه نور، ج 2، ص 233.

[42] حديث ولايت، ج 4، ص 249.

[43] سوره هود، آيه 117.

[44] سوره بقره، آيه 208.

[45] سوره اعراف، آيه 56.

[46] سوره حشر، آيه 23.

[47] ترجمه الميزان، ج 19، ذيل آيه 23 سوره حشر.

[48] سوره ي بقره، آيه ي 126.

[49] سوره نحل، آيه 112.

[50] نهج البلاغه.

[51] نهج البلاغه، نامه 52.

[52] صحيفه سجاديه، دعا براي مرزبانان.

[53] سوره نساء، آيه 75.

[54] حديث ولايت، ج 1، ص 160.

[55] روزنامه كيهان، 20 / 9 / 75 (در جمع اعضاي شوراي انقلاب فرهنگي).

[56] حديث ولايت، ج 4، ص 51 -50.

[57] حديث ولايت، ج 5، ص 106.

[58] حديث ولايت، ج 5، ص 107.

[59] حديث ولايت، ج 6، ص 76.

[60] حديث ولايت، ج 6، ص 77.

[61] حديث ولايت، ج 6، ص 78.

[62] حديث ولايت، ج 5، ص 215.

[63] حديث ولايت، ج 4، ص 187.

[64] حديث ولايت، ج 4، ص 187.

[65] حديث ولايت، ج 5، ص 215.

[66] حديث ولايت، ج 4، ص 187 و 188.

[67] حديث ولايت، ج 1، ص 244.

[68] همان.

[69] حديث ولايت، ج 7، ص 99.

[70] حديث ولايت، ج 7، ص 97.

[71] حديث ولايت، ج 7، ص 266.

[72] حديث ولايت، ج 7، ص 268.

[73] حديث ولايت، ج 7، ص 268 -269.

[74] حديث ولايت، ج 6،

ص 64.

[75] خطبه هاي نماز جمعه تهران، 18 / 2 / 1377.

[76] سخنراني در حرم امام رضا عليه السلام، نوروز 76.

[77] سوره ي سبأ، آيه ي 34.

[78] روزنامه جمهوري اسلامي، 19 / 4 / 74.

[79] روزنامه جمهوري اسلامي، 21 / 4 / 1374.

[80] روزنامه جمهوري اسلامي، 19 / 4 / 74.

[81] روزنامه جمهوري اسلامي، 21 / 4 / 1374.

[82] روزنامه جمهوري اسلامي، 19 / 4 / 74.

[83] نهج البلاغه، خطبه 156.

[84] نهج البلاغه، حكمت 99.

[85] نهج البلاغه، حكمت 431.

[86] سوره ي الرحمن، آيه ي 7و8.

[87] سوره ي علق، آيه 1 -5.

[88] سوره ي جمعه، آيه ي 2.

[89] سوره ي نجم، آيه ي 39.

[90] 29 / 4 / 1367.

[91] 3 / 12 / 1367.

[92] 3 / 12 / 1367.

[93] حديث ولايت، ج 1، ص 241.

[94] حديث ولايت، ج 1، ص 90.

[95] حديث ولايت، ج 5، ص 50و51.

[96] حديث ولايت، ج 6، ص 30.

[97] حديث ولايت، ج 7، ص 19و20.

[98] حديث ولايت، ج 7، ص 19.

[99] حديث ولايت، ج 6، ص 29.

[100] حديث ولايت، ج 6، ص 29و30.

[101] حديث ولايت، ج 1، ص 174.

[102] حديث ولايت، ج 7، ص 282و283.

[103] حديث ولايت، ج 1، ص 235.

[104] حديث ولايت، ج 7، ص 283.

[105] حديث ولايت، ج 7، ص 284.

[106] حديث ولايت، ج 4، ص 161.

[107] حديث ولايت، ج 1، ص 125.

[108] حديث ولايت، ج 7، ص 73.

[109] حديث ولايت، ج 4، ص 275.

[110] حديث ولايت، ج 1، ص 277.

[111] سوره ي آل عمران، آيه ي 160.

[112] لقد كان في رسول الله اسوه حسنة، براي شما رسول خدا (ص) الگوي كاملي است.

[113] حديث ولايت، ج 1، ص 278.

[114] حديث ولايت، ج 1، ص 229.

[115] حديث ولايت، ج 5، ص 28.

[116] حديث ولايت، ج 1، ص

221.

[117] نهج البلاغه، خطبه 200.

[118] حديث ولايت، ج 4، ص 260.

[119] حديث ولايت، ج 6، ص 54.

[120] روزنامه جمهوري اسلامي، 5 / 9 / 75.

[121] سخنراني در مرقد مطهر امام رضا عليه السلام، نوروز 76.

[122] روزنامه همشهري، 7 / 12 / 75.

[123] روزنامه سلام، 5 / 9 / 75.

[124] سخنراني در مرقد مطهر امام رضا عليه السلام، نوروز 76.

[125] روزنامه ايران، 18 / 12 / 75.

[126] سخنراني در مرقد مطهر امام رضا عليه السلام، نوروز 76.

[127] روزنامه رسالت، 20 / 9 / 75.

[128] سوره ي نور، آيه 37.

[129] سوره ي اسراء، آيه 27و26.

[130] سوره ي انفال، آيه 41.

[131] سوره ي توبه، آيه 103.

[132] وسايل الشيعه، ج 6، ص 4.

[133] سوره ي بقره، آيه 2.

[134] سوره حشر، آيه 9.

[135] نهج البلاغه، حكمت 183.

[136] سوره ي تغابن، آيه 17.

[137] سوره معارج، آيه ي 2619.

[138] سخنراني در مرقد مطهر امام رضا عليه السلام، نوروز 76.

[139] نهج البلاغه، حكمت 320.

[140] روزنامه رسالت، 20 / 9 / 75.

[141] روزنامه سلام، 6 / 9 / 75.

[142] روزنامه ايران، 18 / 12 / 75.

[143] روزنامه همشهري، 8 / 12 / 75.

[144] نهج البلاغه، حكمت 244.

[145] سوره انعام، آيه 52.

[146] سوره كهف، آيه 28.

[147] مجمع البيان، ج 3، ص 396 -305.

[148] سوره عبس، آيه 10 -1.

[149] روزنامه ايران، 24 / 12 / 75.

[150] روزنامه ايران، 24 / 12 / 75.

[151] روزنامه ايران، 24 / 12 / 75.

[152] نهج البلاغه، نامه 45.

[153] روزنامه جمهوري اسلامي، 6 / 6 / 75.

[154] روزنامه ايران، 26 / 12 / 75.

[155] روزنامه ايران، 24 / 12 / 75.

[156] روزنامه ايران، 24 / 12 / 75.

[157] نهج البلاغه، نامه 45.

[158] نهج البلاغه، نامه 5.

[159] سخنراني در حرم امام رضا عليه السلام، نوروز 76.

[160] وسايل الشيعه،

ج 2، ص 118.

[161] روزنامه كيهان، 21 / 6 / 75.

[162] روزنامه همشهري، 16 / 7 / 75.

[163] مستدرك نهج البلاغه، ص 111.

[164] سوره ي سباء، آيه 34.

[165] حديث ولايت، ج 6، ص 160و161.

[166] سوره ي حج، آيه ي 78.

[167] حديث ولايت، ج 4.

[168] حديث ولايت، ج 6، ص 239.

[169] حديث ولايت، ج 5، ص 78و79.

[170] نهج البلاغه، نامه ي 52.

[171] سوره ي نساء، آيه ي 71.

[172] حديث ولايت، ج 6، ص 158و162و163.

[173] حديث ولايت، ج 6، ص 159و162و163.

[174] حديث ولايت، ج 6، ص 163.

[175] حديث ولايت، ج 6، ص 167و166.

[176] نهج البلاغه، خطبه 206.

[177] حديث ولايت، ج 6، ص 168و169.

[178] نهج البلاغه، نامه 38.

[179] حديث ولايت، ج 1، ص 106و108.

[180] حديث ولايت، ج 1، ص107و108.

[181] حديث ولايت، ج 1، ص 235و236.

[182] اصول كافي، ج 1، كتاب فضل علم.

[183] روزنامه قدس، 5 / 9 / 76.

[184] روزنامه قدس، 5 / 9 / 76.

[185] روزنامه اطلاعات، 10 / 6 / 78.

[186] حديث ولايت، ج 6، ص 22.

[187] حديث ولايت، ج 6، ص 18.

[188] حديث ولايت، ج 6، ص 20.

[189] حديث ولايت، ج 6، ص 8.

[190] روزنامه اطلاعات، 10 / 6 / 78.

[191] روزنامه اطلاعات، 11 / 6 / 78.

[192] حديث ولايت، ج 1، ص 147.

[193] حديث ولايت، ج 6، ص 12.

[194] حديث ولايت، ج 6، ص 140.

[195] حديث ولايت، ج 6، ص 139.

[196] سوره آل عمران، آيه 160.

[197] سوره طلاق، آيه 3و2.

[198] حديث ولايت، ج 5، ص 176.

[199] حديث ولايت، ج 4، ص 10.

[200] حديث ولايت، ج 1، ص 231.

[201] حديث ولايت، ج 1، ص 186.

[202] حديث ولايت، ج 5، ص 123.

[203] حديث ولايت، ج 5، ص 108.

[204] حديث ولايت، ج 1، ص 156.

[205] حديث ولايت،

ج 1، ص 155و156.

[206] حديث ولايت، ج 7، ص 47.

[207] نهج البلاغه، خطبه 56.

[208] حديث ولايت، ج 7، ص 14.

[209] حديث ولايت، ج 7.

[210] نهج البلاغه، حكمت 289.

[211] كيهان، 15 / 11 / 1376.

[212] نهج البلاغه، خطبه ي 233.

[213] نهج البلاغه، خطبه 6.

[214] سخنراني در جمع پرسنل لشكر 27.

[215] ابن اثير، جلد سوم، ص 137 تا 140- شرح در قسمت ضمايم (ج) - صفحه 83.

[216] ابن اثير، جلد سوم، ص 99 تا 100 شرح در قسمت ضمايم (د)، صفحه 89

«فحمل نفر علي دوابهم و اجمعوا علي ان يخرجوا رجالة - تعدادي به چهارپايان حمله كردند و تصميم گرفتند كه با پاي پياده خارج شوند.».

[217] مأخذ قبل.

[218] مأخذ قبل.

[219] ابن اثير، جلد سوم، ص 82تا 83.

[220] ابن اثير، جلد سوم، ص 88 تا91.

[221] ابن اثير جلد سوم، ص 82 تا 83.

[222] سوره حجرات، آيه 6.

[223] ابن اثير، جلد سوم، ص 83 -82 «و هو من احب الناس الي اهلها، فلما قدم قال له سعد: أكست بعدنا أم حمقنا بعدك؟ فقال: لا تجرعن يا ابااسحاق، كل ذلك لم يكن و انما هو الملك يتغداه قوم و يتغداه قوم و يتعشاه اخرون. فقال سعد: أراكم جعلتموها ملكا! و قال له ابن مسعود: ما ادري اصلحت بعدنا ام فسد الناس!

و او (وليد) از محبوبترين مردم اهل كوفه بود. وقتي كه وارد شد، سعد به او گفت: آيا تو بعد از ما زرنگ و باهوش شدي يا اين كه ما بعد از تو احمق شديم؟ وليد گفت: ناراحت نباش اي پدر اسحاق، چنين نيست، بلكه پادشاهي و سلطنت است، مثل سفره اي است كه برخي از آن نهار مي خورند و برخي شام. سعد گفت: مي بينم كه آن را پادشاهي كرده اي؟ ابن مسعود گفت: من

نمي دانم آيا تو بعد از ما صالح شدي يا مردم فاسد شدند؟!».

[224] همان پاورقي صفحه قبل.

[225] سخنراني در خطبه نماز جمعه، 18 / 2 / 1377.

[226] نهج البلاغه، خطبه 29.

[227] سخنراني در جمع پرسنل لشكر 27، خرداد 1375.

[228] الجمل، ص 81.

[229] نهج البلاغه - كلام 13.

[230] انساب الاشراف، ج 2، ص 141.

[231] نهج البلاغه، كلام 13.

[232] بحارالانوار، ج 38، ص 36.

[233] فتوح ابن اعثم، ج 2، ص 358.

[234] واقعه صفين، ص 52.

[235] نهج البلاغه، خطبه 120.

[236] نهج البلاغه، خطبه 120.

[237] نهج الحياة، ص 290.

[238] نهج البلاغه، خطبه 27.

[239] نهج البلاغه، خطبه 68.

[240] نهج البلاغه، خطبه 34.

[241] نهج البلاغه، نامه 35.

[242] تاريخ يعقوبي، ج 3، ص 191.

[243] تاريخ يعقوبي، ج 2، ص 193.

[244] ناسخ التواريخ، حالات امام حسن مجتبي عليه السلام.

[245] تاريخ كامل ابن اثير، 680، ص 176.

[246] ناسخ التواريخ، حالات امام حسن مجتبي عليه السلام.

[247] سخنراني در جمع لشكر 27.

[248] الاشارد، شيخ مفيد، ص 200.

[249] لهوف، سيد بن طاووس، ص 73.

[250] نفس المهموم، ص 187.

[251] سخنراني در جمع پرسنل لشكر 27 محمد رسول الله صلي الله عليه و اله.